aktorka,reżyser,dyrektor teatru;

Właściwie Irena Grywińska – Adwentowicz z domu  Stange ( Sztange ). Występowała także pod nazwiskiem Grynbaum – Grywińska. Żona aktora i reżysera Karola Adwentowicza. Data i miejsce urodzenia wg S. Łozy; w akcie zgonu występuje: 28 X 1898 Warszawa, w ankiecie ZASP-u: 28 X 1900 Warszawa. Była córką Stanisława i Franciszki Stangów (Sztangów), żoną Karola Adwentowicza, którego poślubiła po 1939 (dokładnej daty ślubu nie udało się ustalić; w dokumentach ZASP-u do 1939 występuje jako Grynbaum-Grywińska). Szkołę średnią ukończyła w Kaliszu, nast. studio­wała w Dreźnie języki obce. Sztuki aktorskiej uczy­ła się pod kier. T. Rolanda i K. Borowskiego. Debiutowała w 1923 w T. Miejskim w Łodzi. W sez. 1923/24 występowała w T. im. Fredry w War­szawie, m.in. w roli Heleny (Zazdrość); w rec. w „Kurierze Warszawskim” (1924 nr 23) T. Kończyc napisał, że ma „ładne warunki i niewątpliwe zdol­ności, ale roli Heleny nie mogła opanować, grała monotonnie, nierówno i spadała z tonu”. W lecie 1924 grała w warsz. T. Bagatela, w sez. 1924/25 w T. im. Bogusławskiego pod kier. L. Schillera : Fifinę (Podróż po Warszawie), Emilię (Opowieść zimowa), Wandę (Skalmierzanki), Pułkownikową Sablinę (Kniaź Potiomkin). Na sez. 1925/26 zaan­gażowała się do T. Miejskiego w Łodzi. Od 6 VIII 1926 grała gościnnie w T. Polskim w Warszawie Lię (Płomienna noc). W 1927 (od stycznia do wrze­śnia) występowała w zespole objazdowym K. Ad­wentowicza, m.in. w Kaliszu, Kielcach, Radomiu, Zamościu, Stanisławowie, Przemyślu, Tarnowie, Drohobyczu, Częstochowie, Płocku. Grała wtedy po raz pierwszy, wielokrotnie potem powtarzaną, tyt. rolę w farsie Mecenas Bolbec i jego mąż. W sez. 1927/28-1929/30 należała do zespołu T. Miejskiego w Łodzi (ostatni sez. pod dyr. K. Adwentowicza); w czerwcu i wrześniu 1930 występowała gościnnie z t. łódz. w Warszawie. Na sez. 1930/31 została zaangażowana do T. Miejskich we Lwowie, grała przede wszystkim w komediach na scenie T. Ma­łego. W 1931 występowała gościnnie w T. Nowym w Poznaniu. Od lutego 1932 grała Monikę w Spra­wie Moniki w Instytucie Reduty w Warszawie, a nast. w objeździe. Od sez. 1932/33 do wybuchu II wojny świat. prowadziła z K. Adwentowiczem pryw. T. Kameralny w Warszawie. W 1939 występowała też w warsz. kabarecie Nowy Momus. W sez. 1933/34 zagrała dwie role w T. Ateneum, obie w reż. L. Schillera: Żonę (Na drodze) i Córkę Natana (Szczury wędrowne). W T. Kameralnym gra­ła, obok wielu ról komediowych, także pierwszo­planowe w repertuarze dram., m.in.: Amelię (Ma­zepa), Norę (Nora), Irenę (Ponad śnieg bielszym się stanę), Hildę (Budowniczy Solness), Annę (Anna Karenina), Elżbietę (Elżbieta królowa, kobieta bez mężczyzny); zaczęła tu też reżyserować: Maturę i Tajemnicę lekarską (1936) oraz Niewiniątka (1938). W czasie okupacji niem. do 1942 pracowała w Warszawie jako kelnerka w barze „Pod Znachorem”, potem ukrywała się na wsi, w Albinowie pod Opa­towem. Do teatru wróciła wiosną 1945; od kwietnia do września t.r. występowała w prowadzonym przez K. Adwentowicza i W. Horzycę T. Miejskim w Katowicach. W sez. 1945/46 prowadziła z Adwen­towiczem T. Powszechny im. Żołnierza Polskiego w Krakowie, w którym reżyserowała m.in. pol. prem. Dwóch teatrów (24 II 1946). W sez. 1946/47 kierowała najpierw krak. Okręgowym T. Domu Żoł­nierza, a od grudnia Zrzeszeniem Artystów pn. Ko­media Muzyczna (z A. Fuzakowskimi F. Bedlewiczem). W 1947 uzyskała uprawnienia reżyserskie. W sez. 1947/48 występowała gościnnie jako Regina (Lisie gniazdo) w warsz. Studio T. MO. W sez. 1948/49-1950/51 należała do zespołu T. Powszech­nego w Łodzi pod kier. K. Adwentowicza (reżyse­rowała tu Dwa teatry i Niemców, grała m.in. Ochotnicką w Klubie kawalerów, Tatianę w Przełomie, Olgę w Obcym cieniu). Następnie w Warszawie: w sez. 1951/52 i 1952/53 należała do zespołu T. Nowego, 1953-55 do zespołu T. Powszechnego. Potem, przez cztery sez., od 1 XI 1955 do paź­dziernika 1959, była dyr. i kier. artyst. T. Ludo­wego; grała m.in. Panią Alving w Upiorach, re­żyserowała m.in. Dziewczynę z dzbanem (1956), Uciekła mi przepióreczka (1956), Pannę Julię (1957), pol. prem. Dramatu akt pierwszy (17 X 1958), Żabusię (1959). Potem przeniosła się do T. Klasycznego i pracowała jako reżyser do końca sez. 1963/64. W tym okresie reżyserowała także gościn­nie w innych miastach, np. w 1962 w T. Polskim w Szczecinie Idiotkę.

Była obdarzona świetnymi warunkami zewnętrzny­mi. „Czarne kędziory, duże szaro-zielone oczy, brzoskwiniowa cera z siatką błękitnych żyłek na skroniach, wydatne dosyć – zmysłowe trochę usta, wężowa linia postaci” – tak charakteryzował ją w 1933 sprawozdawca „Światowida”, dodając, że ży­wiołem jej jest „nerwowe tempo współczesności”. W pocz. okresie grała gł. amantki w lekkim reper­tuarze – komediach, farsach i wodewilach, potem, gdy stała się towarzyszką życia Adwentowicza, za­częła grać też duże role dram., występując najczę­ściej jako jego partnerka. Nie zawsze jednak, była w nich przekonywająca. „Kto wie – pisał K. Wierzyński w rec. z Ponad śnieg bielszym się stanę – czy talent jej nie jest szczerszy w komediowym uśmiechu, niż gwałtownościach dramatycznych, jak gdyby na siłę forsowanych”. W ocenie S. Marczaka-Oborskiego, w okresie międzywojennym „dys­ponowała urokami rozkwitłej kobiecości, umiejęt­nością dialogowania, sugestywnymi akcentami w sztukach psychologicznych. Gorzej bywało z heroi­nami dramatów wymagających bogatszych i roz-maitszych środków aktorskich”. Wcześnie zainteresowała się reżyserią i po wojnie jej się przede wszystkim poświęciła; tłumaczyła także sztuki te­atralne z obcych języków – szczególnym powo­dzeniem cieszyła się wprowadzona przez nią w 1932 na scenę w T. Kameralnym sztuka Ch. Winsloe Dziewczęta w mundurkach.

.Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

śpiewaczka, aktorka;

Właściwie Janina Felicja G., 1° v. Gaszyńska, 2 v. Czarnocka. Była córką Kazimierza G., pułkownika armii carskiej. później czł. POW, i Jadwigi z Gabellów. Żoną najpierw inżyniera Jerzego Gaszyńskiego (ślub w 1927; owdowiała w 1931): potem Jana Czarnockiego (legionisty, działacza PPS-u, sekretarza Robotnika”, red.Kuriera Porannego”, w 1939 współzałożyciela i kuriera zwz, w 1945-47 red. Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” w Londynie; zm. 1947); później towarzyszką życia Bohdana Wendorffa, szefa Kancelarii Cywilnej prezydentów RP na Uchodźstwie. Podana wyżej data jej urodzenia budzi wątpliwości, ponieważ wiadomo, że podczas I wojny świat. przebywała w Rumunii i ukończyła tam pol. średnią szkolę handlową, a w 1918-19 należała do POW na Kresach(pseud. Giżanka) i była więziona przez Sowietów. W 1921 z rodziną przybyła do Polski, najpierw zamieszkała w Łomży, a potem w stolicy. W Warszawie uczyła się śpiewu w szkole M. Sobolewskiej (1922-24), tańca w szkole K. Łobojki (1923), uzupełniała też studia wokalne u H. Zboińskiej Ruszkowskiej i T. Leliwy. W 1924 była słuchaczką Kursów Wokalno-Dramatycznych H.J. Hryniewieckiej. Później miała studiować w Paryżu oraz w Rzymie, a w 1926 debiutować na scenie w Bułgarii, gdzie w maju t.r. śpiewała też na koncertach. W 1926-27 zdobywała nagrody na konkursach strzeleckich, organizowanych przez Pol. Tow. Łowieckie w Warszawie. Brała też udział w audycjach nowo powstałego Pol. Radia (np. 9 11 1926). W Warszawie po raz pierwszy wystąpiła na scenie w operze Dyrektor teatru Mozarta w efemerycznym t. Music-Hall (8-12 1 1927). W 1929 zdała egzamin ZASP-u, uzyskała prawo angażowania się do opery i została solistką stołecznego T. Wielkiego. Debiutowała na tej scenie 17 IX 1929 jako Malika w Lakmé i przez trzy sez. 1929/30-1931/32 śpiewała drugoplanowe role mezzosopranowe, m.in. w Dama pikowa (Polinę, 1930), Zmierzch bogów, Parsifal, Casanova, Król kochanek. W Konradzie Wallenrodzie wystąpiła w roli Minstrela (1930). Zaśpiewała też Carmen, najpierw w Katowicach (21 V 1931), później w Warszawie (6 V 1932), lecz bez powodzenia. Sukces odniosła jako Wenus w operetce Orfeusz w piekle(grudzień 1930). Występowała w rewiach w t. Morskie Oko (październik-listopad 1931 ) i w Qui Pro Quo (luty -kwiecień 1932). Zagrała w filmach: Pałac na kółkach i Puszcza (1932) oraz Fredek uszczęśliwia świat (1936). Na płyty Syreny Record nagrała tanga i piosenki (w tym własną) z filmu i z rewii w Morskim Oku i Qui Pro Quo. W 1933 brała udział w objazdowych występach artystów warsz., m.in. W Kielcach (marzec), Sosnowcu i Płocku (maj). Występowała nadal na scenach Warszawy w rewiach w t. Morskie Oko (marzec-czerwiec 1933); w T. 8.3o (w operetce Hotel Imperial; prem. 24 VIII 1933) w Wielkiej Operetce (jako Tangolita w Balu w Savoyu; prem. 30 XII 1933); w kabarecie Femina (marzec 1934) oraz w kinie „Majestic”. Wystąpiła też 1 i 2 III 1934 z J. Czaplickim i L. Halamą, na koncercie w sali Konserwatorium w Wilnie. Wyjeżdżała na występy gościnne w operach do Sofii, Belgradu (1934), Zagrzebia i Rygi. W 1934, po objęciu dyrekcji T. Wielkiego przez J.Korolewicz-Waydową, powróciła na sez. 1934/35 i 1935/36 do zespołu solistów warsz. Opery. Występowała w przedstawieniach Erosa i Psyche (1934), w męskiej roli Siebla w Fauście (1934); stworzyła świetne postaci operetkowe, w 1935 Lizy (Kraina uśmiechu) i Angeli Didier (Hrabia Luksemburg), a w 1936 ,,efektownej, uwodzicielskiej” Grisi w Symfonii milości i Lai w Kwiecie Hawajów. W T. Kameralnym zagrała rolę śpiewaczki Szwedki w sztuce Wróble gniazdo w reż. K. Adwentowicza (prem. 3 XI 1936) i była, jak pisano, ,,atrakcją przedstawienia”. Kontynuowała występy w repertuarze operetkowym w t. Wielka Operetka pod dyr. Korolewicz-Waydowej (Miłosne walce, 6 VIII-7 IX 1936; w czołowej, potrójnej roli kobiecej: Fanny, Charlotty i Franzi Pichler) oraz w t. Wielka Rewia (jako Królowa w Królu na jedną noc; prem. 11 IX 1937 i Księżniczka Helena w Czarze walca; prem. 31 XII 1937). W komediach muz.,rewiach i w kabaretach zyskała uznanie i pewną popularność; wrażenie robiły jej elegancja i południowy typ urody oraz umiejętności taneczne. Chwaliła ją większość recenzentów, także Boy przyznawał jej ,,śliczny głos i umiejętność śpiewaczą”, ,,urok kobiecy” i ,,poczucie stylu”. W 1933 na Balu Prasy zdobyła tytuł ,,Najpiękniejszej Pani Warszawy” i ,,Królowej Mody”. W marcu 1938 wystąpiła w przedstawieniu operowym Katowicach. W Warszawie w kwietniu 1939 , ponownie z powodzeniem kreowała Lizę, we wznowionej w T. Wielkim Krainie uśmiechu i była wg J. Maklakiewicza ,,zjawiskowo piękna i wytworna, wielka dama w każdym calu”, a ,,postać Lizy została pogłębiona aktorsko, opracowana precyzyjnie” W 1939 wzięła też udział 31 w wieczorze artyst. dla uczczenia 30-lecia twórczości T. Kończyca w Filharmonii, a 28 VIII t.r. śpiewała na koncercie podczas II Wystawy Radiowej.
Po wybuchu II wojny świat., w grudniu 1939, z tajnym wojskowym raportem o okupowanej Polsce, wyjechała do Rzymu, a potem przedostała się do Francji i była kurierką Naczelnego Dowództwa Pol. w Paryżu; później brała udział w antyhitlerowskim ruchu oporu Resistance. Za działalność tę otrzymała odznaczenia pol. i francuskie. Od 1944 mieszkała w Londynie; była czł. ZASP-u za Granicą, brała udział w Walnych Zjazdach (1944-57) i była wybierana do władz Związku (Sądu Koleżeńskiego Komisji Rewizyjnej, Zarządu, Komisji Artyst.), działała też w sekcji charytatywnej.Na terenie Wielkiej Brytanii, dawała najpierw koncerty dla żołnierzy (z K.Skalską , M.Kamińską i Z. Nowakowskim), a w latach 50. prowadziła chór kościelny i organizowała w Londynie Wieczory piosenek Niny Grudzińskiej w klubie ,Biały Orzeł”, a później w Klubie Marynarki Wojennej; występowała też w kawiarni artystów ,,Piekiełko”. Była aktorką londyńskiego T. Polskiego. Wystąpiła m.in. na uroczystym koncercie z okazji Dnia Aktora w Scala Theatre (29 III 1949), na jubileuszu 20-lecia pracy artystycznej Z. Terné (27 IV 1950), w widowisku Lajkonik na wygnaniu, urządzonym w sali Instytutu Francuskiego z okazji jubileuszu Z. Nowakowskiego (17 11 1963). Działała w organizacjach kombatanckich, należała do Zarządu Związku Ziem Południowo-Wschodnich.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

aktorka, reżyserka;

Właściwie Eleonora Krystyna Frenkiel, zamężna Ossowska. Była córka Henryka F.. właściciela drukarnı, Anieli z Gallhabenów; żoną prawnika Tadeusza Ossowskiego (ślub VII 1931 w Grodnie). W 1920-21 uczyła się w pryw. Szkole Dram. S. Wysockiej, nast. w Oddziale Dram. przy Konserwatorium Muz. w Warszawie, który ukończyła w 1923; była jedną z wyróżniających się absolwentek, na egzaminie publicznym zauważono w jej grze ,,czyste akcenty dramatyczne” (,,Scena Polska”). W 1923-29 występowała w T. Miejskim na Pohulance w Wilnie; niemal od początku powierzano jej odpowiedzialne role. Debiutowała jako Kornelia (lrydion), potem grała w poważnym repertuarze dram. (występowała m.in. u boku K. Adwentowicza, K. Junoszy-Stępowskiego, J. Osterwy). np.: Rachel (Wesele), Szimenę (Cyd), Zenaidę (Ten, którego biją po twarzy),Ewę (Śnieg), Judytę (Ksiądz Marek), Maszę (Żywy trup), Panią Rollison (Dziady), Hankę (Moralność pani Dulskiej). Marię (Żabusia), Księżniczkę (Sułkowski). W Iżejszym, m.in.: Helenę Laroche (Tajfun), Małgorzatę Charencel (Królowa Biarritz), Panią Opacką (Fura słomy), Julię (Pociąg widmo), Margot (Małgorzata z Navarry). W sez. 1929/30 grała W T. Miejskim W Lublinie, np. Laurę Starke (Dwaj panowie B.), Amelię (0j mężczyźni, mężczyźni), Marynę (Zaczarowane koło), Niepołomicką (Wąsy i peruka), a w 1930/31 w T. Objazdowym Samorządów woj. Białostockiego z siedzibą w Grodnie, np. Gwinonę (Lilla Weneda). W 1931 wróciła do Lublina, tu wyszła za mąż i zamieszkała na stałe. W sez. 1931/32 występowała W T. Miejskim, np. w głównej roli w  Grzesznicy na wyspie Pago-Pago, a kiedy ta scena została zamknięta, współpracowała z amat. T. Domu Żołnierza, w którym też reżyserowała. W sez. 1937/38 występowała w T. Małopolskim (z siedzibą w Stanisławowie, a w1938/39 w Objazdowym T. Wołyńskim, m.in. w rolach Pani Mac-Neil (Szesnastolatka), Elżbiety (Małżeństwo). W czasie II wojny świat. mieszkała w Lublinie, pod koniec 1942 została aresztowana i uwięziona na Majdanku, skąd udało się jej wydostać. Wyjechała do Warszawy ,gdzie przeżyła powstanie. W styczniu 1945 wróciła do Lublina i  zaangażowała się do T. Miejskiego (od 1949 T.im. Osterwy), w którym występowała nieprzerwanie do 1968. Była współorganizatorką (z K. Borowskim) Szkoły Dram., działającej przy t. przy t. od sierpnia 1945 do końca sez.1947/48; uczyła w niej recytacji i gry scenicznej. Dwukrotnie na lub. scenie świętowała jubileusz pracy artystycznej: 2 III 1957 rolą  Klitemnestry (Dziewczyna za wiatr) obchodziła 25-lecie, a 19 II  rolą 1968 rolą Pani Soerensen (Niemcy) 40 – lecie. Inne ważne jej powojenne role, to m. in.:  Paulina Parisot (Ziemia nieludzka, 1946), Matka (Dwa teatry, 1947), Regina (Lisie gniazdo), George Sand (Lato w Nohant). Melania (Jegor Bułyczow i inni ) – 1949; Matka (Balladyna, 1951), Rukienie (Pieją koguty), Pani Dobrójska (Śluby panieńskie) – 1952; Żegocina (Pan Damazy), tyt. Wassa Żeleznowa – 1955; Madame Arcati (Seans, 1957), Matka (Klątwa, 1958). 1958), Bernarda Alaba (Dom Bernardy Alby, 1960), Pani Dulska (Moralność pani Dulskiej, 1962), Matylda von Zahnd (Fizycy, 1963). Reżyserowała Brylantową kolię (1961) i Morderstwo na scenie (1963). Była utalentowaną aktorką, cenioną za inteligencję, urodę i piękny glos o ,,niskich kuszących tonach”. Na jej talent zwrócono uwagę już w Wilnie, pisano, ze to ,,artystka w pełni inwencji twórczej, o prześlicznych przy tym warunkach zewnętrznych”. Pierwszy ,,wielki” sukces na wil. scenie odniosła w roli paryskiej kokoty, Heleny Laroche w sensacyjnej sztuce Tajfun (1924); chwaliła ją m.in. Romer-Ochenkowska, rokując ,,piękne role w przyszłości”. Zachwyciła też jej interpretacja Racheli w Weselu (1924). Recenzent ,,Wileńskiego Przeglądu Artystycznego” napisał : ,,Takąż zapewne w każdym calu poetkę Rachelę chciał widzieć w swym arcydziele Wyspiański”. W Lublinie jedną z najlepszych ról F. była Młynarka w Zaczarowanym kole (1930), którą zagrała ,,z prawdziwym tragizmem” (cyt. za S. Krukiem); jako Niepołomicka (Wąsy i peruka, 1930) ,,stworzyła bardzo miłą sylwetkę damy” i ,,dowiodła swą inteligentną i subtelną grą, że daleko lepiej czuje się w poważniejszych i większych rolach, niż w rolach wymagających by je traktować lekko. Grała swobodnie i z humorem, ale i z umiarem, który ją skutecznie chronił od <<zrobienia groteski>>” (cyt. za S. Krukiem). Po wojnie nadal występowała w Lublinie, gdzie była jedną z najbardziej cenionych i popularnych aktorek T. im. Osterwy. Zdaniem Bechczyc-Rudnickiej w tym okresie ,,zaczęło się zarysowywać coś w rodzaju emploi artystki; emploi MATKI. Tragicznej w Balladynie czy Sprawie Pawła Eszteraga, despotycznej i zbrodniczej w Pieją koguty, apodyktycznej, lecz uginającej się pod ciężarem klęski w Domu Bernardy Alba, matki czujnej w Dwóch teatrach (…) dalej- groźnie fanatycznej matki w Uczniu diabła i subtelnej, głęboko tragicznej bez afektacji – Pani Soerensen„. ,,Ale w gruncie rzeczy– pisała Bechczyc-Rudnicka — nie było to dosłownie <<emploi matki>>, tylko raczej predylekcja do postaci kobiet władczych czy energicznych”. Jedną z nich byla Wassa Żeleznowa,  ,,wielka kapitalistka o namiętnym sercu”, ,,godna współczucia ofiara ciułanego przez siebie kapitału” (T Chabros). Inną – Dulska, w jej wykonaniu ,,drapieżna i obłudna <<posiadaczka>> pretensjonalna i śmieszna kołtunka rozkochana w swoim domu” ,,komiczna niebezpieczna, cyniczna, dwulicowa, szczera jedynie w swej miłości do Zbyszka i… pieniędzy” (W. Korneluk). W roli Pani Soerensen ,,widzimy ją wprawdzie tylko w jednym dialogu, ale jakże pełnym napięcia i olbrzymiej skali uczuć zmieniających się co chwila: obawy, zwykłego Iudzkiego strachu, rozterki, nadziei, radości, nienawiści czy pogardliwego pobłażania”, aktorka ,,pokazała to wszystko z doskonałym umiarem, a przecież w pełni wyraziście i skończenie. Każde jej słowo, każdy gest, każde spojrzenie jest wyrazem kunsztu aktorskiego wysokiej klasy” (J. Dostatni). Do jej kreacji należy zaliczyć też ,,złowieszczą” Matyldę von Zahnd (Fizycy). Z powodzeniem występowała w rolach komediowych, np. jako Madame Arcati (Seans) zbierała oklaski przy otwartej kurtynie, a w roli Pani Dobrójskiej (Śluby panieńskie), stworzyła ,,zabawną i prawdziwą postać”. Andrzej Szczypiorski zapamiętał ją jako ,,artystkę dojrzałą, mądrą i wrażliwą”, która ,,jednoczyła w sobie cos niezmiernie cennego, wartość przedziwną, a mianowicie racjonalistyczny pogląd na sztukę z postawą heroiczną, intelektualny chłód z romantycznym gestem – co sprawiało, iż była zjawiskiem fascynującym, niepowtarzalnym” – pisał, i dodawał, że jest ona ,,spadkobierczynią i kontynuatorką tej realistycznej tradycji aktorstwa polskiego, które uskrzydlone poezją i społeczną misją – pozostaje przecież w wielkim stopniu zawisłe od rzetelnej pracy, od tej codziennej aktorskiej mordęgi, która polega na szlifowaniu warsztatu”.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

aktorka, reżyser, dyrektor teatru;

aktorka;

Właściwie Maria Bystrzyńska – Rosłan. Była córką Wiktora i Stefanii Bystrzyńskich, bratanicą aktora Włodzimierza Sobiesława,właśc. Bystrzyńskiego. Żona aktora i reżysera Bolesława Rosłana. W 1910-1913 uczyła się w Szkole Aplikacyjnej przy WTR w Warszawie i na egzaminie publicznym 22 VI 1913 wystąpiła we fragm. sztuk w rolach Księżniczki (Sen srebrny Salomei) i Lury (Przedwiośnie). W 1916 grała w T.Praskim w Warszawie, m.in. Służącą (W okopach), Stróżkę (Popychadło), Krzysię (Hajduczek). Latem 1917 występowała w zespołach objazdowych , m.in. w Kielcach i Płocku, w sez. 1918/19 w T.im.Staszica w Warszawie, np. w Konfederatach barskich oraz Krzyżakach. W sez. 1919/20 była w zespole plebiscytowym L. Dybizbańskiego, z którym występowała w objeździe, a od stycznia 1920 w stałym t. w Bydgoszczy. W sez. 1920/21 grała w T.Polskim w Łodzi, a w 1921/22 w T.Polskim i Małym w  Warszawie, gdzie wystąpiła np. jako Nike spod Termopil (Noc listopadowa), Jadwiga (Głuszec). Później brała udział w objazdach zespołu K. Junoszy-Stępowskiego, m.in. w Lublinie i Kutnie. W sez. 1924/25 grała w T.Miejskim w Grudziądzu ( określano ją wtedy jako ” utalentowaną artystkę” ), w 1925/26 ( i zapewne 1926/27 ) w T. im. Fredry w Warszawie , np. Hankę ( Moralność pani Dulskiej ). W 1927-29 występowała w T. Miejskim w Lublinie , np. jako Mammea (Irydion), Hestia (Wyzwolenie), Ola (Sekretarka pana prezesa), Pani Vauban (Pani Walewska), Gertruda (Hamlet). W 1929-31 należała do zespołu T. Objazdowego Samorządów Woj. Białostockiego z siedzibą w Grodnie. W 1931-35 występowała w zespołach objazdowych K. Adwentowicz i I.Solskiej, angażowała się też, do niewielkich ról w prowadzonym przez Solską w 1932-33 T.im. Żeromskiego w Warszawie. W sez. 1935/36 grała Alinę (Budowniczy Solness) w warsz. T.Kameralnym. W sez. 1936/37 i 1937/38 była aktorką T.Polskiego w Poznaniu , gdzie grała takie role, jak: Baronowa Pirat (Pan Topaz), Panna Morot (Testament), Zofia (Wiosna w domu), Księżna (Niezwykła transakcja), Mary (Pierwsza pani Selby), Julia (Dowód osbisty), Baronowa Thal (Człowiek pod mostem). W sez. 1938/39 należała do zespołu T.Miejskiego w Bydgoszczy i grała Salome (Judasz z Kariothu), Deborę (Subretka), Amelię (Dom wariatów), Désiré (Róża Stambułu); została tu także zaangażowana na sez. 1939/40. W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej pracowała w gospodarstwie we wsi Marianowo k. Ostrowi Mazowieckiej.

Po wojnie wróciła do T.Miejskiego w Bydgoszczy i występowała tu w sez. 1945/46 i 1946/47. W sez. 1947/48 grała w T.Powszechnym TUR w Krakowie, a w 1948/49 w T.Śląskim w Katowicach, a w 1949/50-1959/60 była aktorką T.Dramatycznych w Poznaniu. W 1951/52 występowała gościnnie w T. im. Fredry w Gnieźnie w roli Pani Higgins (Pigmalion). Jej role z tych lat to np.: Pani Dyndalska (Damy i huzary, 1946), Mirska (Klub kawalerów,1948), Oksana (Makar Dubrawa,1949), Dulska (Moralność pani Dulskiej,1953), Maria Łanowa (Dom kobiet,1954), Pani Grandet (Eugenia Grandet,1954), Eleonora (Cyd,1956), Leokadia (Oj mężczyźni,mężczyźni ,1958), Babcia (Woyzeck,1959). Jubileusz 40-lecia pracy artystycznej obchodziła 24.V.1960 w T.Polskim .Od 1.VIII do 31.X.1961 była zaangażowana w T. im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie grała Piastunkę w Antygonie Sofoklesa. Występowała jeszcze w zespołach PPIE: w sez. 1962/63 w T.Rozmaitości jako Wróblewska (Ruchome piaski) i w sez. 1964/65 w Teatrze „5” jako Pani Rosemode (Niebezpieczne związki).

Wspomnienie o Marii Bystrzyńskiej pozostawił A.Grzymała – Siedlecki : „Cicha, dobrotliwa, dystyngowanie grzeczna, nie czująca się na siłach walczyć z teatralnymi stajenkami Augiasza, czyni co może. Widzi się ją w powszechnym i perpetualnym chaosie tyle tylko , ile to jest niezbędne, i ani minuty dłużej, niż tego wymaga próba czy przedstawienie. Jako artystka daje zawsze całemu zespołowi przykład pracy i obowiązkowości. Niemały poczet ról charakterystycznych oddała umiejętnie, a niejednokrotnie tak bywało, że przez nią odtwarzana figura zwracała uwagę widzów. Dzieje się to niemal zawsze , gdy gra kobiety szlachetne, zacne matki, wszelką pozytywną odmianę rodzaju białogłowskiego”.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

aktor;

W sez. 1914/15 występował w T. Polskim w Warszawie i w tym zespole pozostał z krótkimi przerwami do 1939. W latach późniejszych występował także w pozostałych teatrach kier. przez A. Szyfmana (np. Teatr Mały, T. Komedia), a od 1934 na innych scenach TKKT; dorywczo również w innych zespo­łach, m.in. w 1915 w zespole objazdowym M. Przybyłko-Potockiej, w 1916 w zespole K. Adwentowicza, w 1921 w t. Qui Pro Quo, w sez. 1932/33 w T. Narodowym, w 1935 w T. Aktora, w 1936 w T. Ateneum, w 1938 w t. Wielka Rewia. Grał role charakterystyczne i epizody, jak np. Diabeł i Pelikan (Dziady), Kwasek (Wiele hałasu o nic), Fabian (Wieczór Trzech Króli), Fiedia (Car Paweł I), Woźny sądowy (Wesele Figara). W 1942-44 występował w T. miasta Warszawy, a po wojnie w sez. 1945/46 w T. Komedia w Gdyni, 1946/47 w zespole objazdowym, w sez. 1947/48 w T. Drama­tycznych we Wrocławiu, 1949/50 w T. Ziemi Pomor­skiej w Bydgoszczy, w 1951 w T. Powszechnym w War­szawie, gdzie grał m.in. Gawriłę (Panna bez posagu).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog,rysownik;

Henryk Teodor Hertz, także Herz, inne pseud. Kirkor, Zwidlicz. Był synem Józefa Hertza, ekonomisty i urzędnika bankowego, i Do­roty z domu Libkind, bratem Benedykta Hertza, mężem Leonii Barwińskiej , ojcem aktorki Zofii Barwińskiej. Uczył się najpierw w gimn. W. Górskiego w Warszawie, a po śmierci ojca wy­chowywał się w Kijowie, gdzie w 1897 ukończył gimn. realne. Po powrocie do Warszawy rozpoczął naukę w Klasie Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muz.; występował też w t. amat. Stow. Mi­łośników Sceny. Studia aktorskie ukończył z odznaczeniem w 1900; na popisie szkolnym zagrał m.in. Mistrza Henryka (Dzwon zatopiony). W sierp­niu 1900 występował z zespołem t. pozn. w Cie­chocinku (tu debiutował). Na sez. 1900/01 został zaangażowany do T. Polskiego w Poznaniu i wy­stępował tu pod pseud. Kirkor; jego pierwsze role to: Zbigniew (Mazepa), Albin (Śluby panieńskie). W sez. 1901/02 grał, pod własnym nazwiskiem, w T. Polskim w Łodzi oraz z zespołem łódz. w Płocku (sierpień 1902). Ożenił się z aktorką Leonią Urbanowicz (ślub ok. 11 II 1902 w Łodzi); oboje przyjęli pseud. scen. Berwińscy (od nazwiska poety R. Ber­wińskiego, dziadka Leonii); nazwisko to na afiszach zmieniło formę na Barwińscy i tak już pozostało. Jesienią 1902 (wrzesień-listopad), jako Hertz, wy­stępował w zespole T. Absolwentów Warsz. Szkoły Dram., m.in. w Płocku, w 1903-04 w zespole ob­jazdowym B. Bolesławskiego, m.in. w Kielcach, Radomiu, Częstochowie. W tym czasie powołany do wojska, na front wojny ros.-japońskiej, uciekł do Krakowa i w czerwcu 1904 jako Herz wystąpił tu w roli Wilhelma (Koniec Sodomy) w T. Miej­skim. Od października 1904 i nast. przez pierwszą poł. sez. 1904/05, pod pseud. Zwidlicz, grał w krak. T. Ludowym, m.in. Azję (Azja Tuhajbejowicz). Od 1905 stale używał pseud. Barwiński. W sez. 1905/06 występował w T. Polskim w Poznaniu, a od czerwca 1906 i w sez. 1906/07 znowu w T. Ludowym w Krakowie, m.in. jako Gustaw-Konrad (Dziady), Hans Mathis (Żyd polski), Ferdynand (Intryga i miłość). Równocześnie studiował rzeźbę u K. La­szczki w krak. ASP; przyjaźnił się wtedy z H. Ku­ną, który wyrzeźbił go studiującego rolę Irydiona. Następnie przeniósł się do Lwowa; w kwietniu 1908 występował w zespole pn. Parisiana w sali t. Co­losseum; w 1908-09 był aktorem zespołu objazdo­wego T. Pilarskiego pn. Lwowski T. Ludowy. W kwietniu 1909 znowu występował w T. Ludowym w Krakowie (w roli Barona – Na dnie); należał również do zespołu tego teatru w sez. 1909/10. W 1910, dzięki poparciu K.Adwentowicza, został za­angażowany do T. Miejskiego we Lwowie i wy­stępował w nim do końca sez. 1913/14; w 1913 z t. lwow. był na występach w Paryżu. W 1913-14 współpracował też z lwow. T. Niezależnym (w 1914 reżyserował Ucztę Platona w sali Kasyna Miejskie­go), a także z t. amatorskimi. Był członkiem Za­rządu Związku Artystów i Artystek Teatrów Pol­skich w Galicji. Latem 1914 rzucił scenę i zaciągnął się do Legionów Pol.; walczył w Pierwszej Bryga­dzie, dosłużył się st. kapitana piechoty, dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych. Organizo­wał t. legionowy, m.in. wraz z L. Bończą-Stępińskim wyreżyserował i wystawił w końcu lutego 1915 w Białej na Śląsku Cieszyńskim „Warszawiankę” w obecności J. Piłsudskiego i I. Daszyńskiego (sam B. grał Chłopickiego); w 1917 opuścił Legiony po odmowie przysięgi na wierność cesarzowi Austrii. Jesienią 1917 wrócił do Lwowa do zespołu T. Miej­skiego i był w nim do końca sez. 1919/20; zaczął tu reżyserować (Wąsy i peruka, Murzyn); z t. lwow. występował gościnnie w Przemyślu (luty 1918, luty i marzec 1919). W 1918 starał się o dyrekcję T. Polskiego w Łodzi (bez powodzenia). Jesienią 1918 reżyserował w T. Powszechnym pod dyr. K. Gereba w Przemyślu. W czerwcu 1920, wraz z S. Michułowiczem, prowadził teatr w Krynicy. W sez. 1920/21 był aktorem i reżyserem T. Polskiego w Poznaniu oraz wykładowcą na Wydz. Dram. tutej­szego Państw. Konserwatorium Muzycznego. W sez. 1921/22 grał i reżyserował w T. Miejskich we Lwowie. Na sez. 1922/23 objął dyrekcję T. Miej­skiego w Łodzi (zrezygnował w kwietniu 1923). Kierował w tym czasie Szkołą Dram. utworzoną przy t. łódz., był też jej wykładowcą. W sez. 1923/24 znowu grał i reżyserował w T. Miejskich we Lwowie; z zespołem lwow. w poł. grudnia 1923 występował w Stanisławowie, w maju 1924 także w objeździe po prowincji. W pocz. 1924 występo­wał krótko w zespole S. Michułowicza w Kołomyi. W tymże roku grał w filmie pol.” Miłość przez ogień i krew”. W sez. 1924/25 był aktorem i reży­serem T. Bagatela w Krakowie. W lipcu 1925 za­twierdzono jego kandydaturę na stanowisko dyr. t. lwowskich. W sez. 1925/26 i 1926/27 kierował T. Miejskimi (Wielki i Nowości) we Lwowie; zrezyg­nował z dyrekcji z powodu trudności finansowych związanych z koniecznością prowadzenia aż trzech działów: dramatu, opery i operetki; ważnym wydarzeniem za jego dyrekcji lwow. było wprowadzenie w 1926 na pol. scenę dramatów E. O’Neilla: Żądza i Pierwszy człowiek. Po odejściu ze Lwowa w 1927 starał się o dzierżawę T. Miejskiego w Bydgoszczy (bez powodzenia). W sez. 1927/28 prowadził wraz z żoną zespół pn. Lwowski Teatr Barwińskich (tak­że: Teatr Objazdowy Barwińskich) i występował z nim m.in. w 1928 w Stanisławowie (4 II) i Prze­myślu (8 II). Na sez. 1928/29 (do 31 VIII 1929) ponownie objął dyrekcję scen miejskich we Lwowie (pocz. tylko T. Wielki, a od lutego 1929 także T. Mały); dzielił ją z Cz. Zarembą, który był kier. działu muz. teatrów. Od 15 XII 1929 do 10 II 1930 był kier. artyst. efemerycznego music-hallu Orfeum (w T. Nowości) w Warszawie. W lutym 1930 zaangażował się jako aktor do T. Miejskiego w Lublinie, a w poł. marca t.r. objął jego kierow­nictwo artyst., jednak jeszcze w tym sez. wyjechał na gościnne występy do T. Polskiego pod kier. W. Czengerego w Rydze, a t. lub. był prowadzony do końca sez. przez ZASP. Jesienią 1930 kierował własnym zespołem pn. T. Objazdowy (używał też nazwy T. Lotny) i występował z nim m.in. w Kielcach (4 IX), Rzeszowie (29 IX), Przemyślu (październik), Zakopanem (22 XI). Jako aktor i reżyser wielokrotnie współpracował z Tow. Dram. Fredreum w Przemyślu, m.in. w 1920, 1927, 1928, 1930 (30 XI 1930 grał gościnnie Chłopickiego w Warszawiance). W 1931 w objazdach z K. Adwentowiczem i I. Grywińską grał na prowincji w sztuce Miłość. Od 1 IV 1931 objął ponownie kierownictwo artyst. T. Miejskiego w Lublinie i sprawował je do końca sez. 1930/31. W sez. 1931/32 (do 31 VII 1932) wraz z żoną dzierżawił od Zarządu Miasta teatr w Lublinie; nadal był jego kier. artyst., ale nie podniósł poziomu tej sceny (brak oryginalnego repertuaru, który opierał się gł. na występach go­ścinnych zespołów i artystów oraz opery lwow.). W 1933 bezskutecznie starał się o dyrekcję t. łódz­kiego. W 1933-39 mieszkał najpierw w Warszawie, potem w Leśnej Podkowie. Przeszedł na emeryturę. Pracował w Wojskowym Instytucie Naukowo­Oświatowym jako referent do spraw t. żołnierskich. Jako aktor i reżyser współpracował z zespołami amat. o charakterze oświatowym. Stale też współ­pracował z PR, m.in. prowadził dział audycji dla wojska. W grudniu 1934 w T. Dramatycznym w Warszawie reżyserował Narzeczonego z wymówie­niem. Jubileusz trzydziestopięciolecia pracy artyst. obchodził 2 V 1937 w Powszechnym T. Żołnierza we Lwowie w komedii Radziwiłł Panie Kochanku. Podczas okupacji niem. w teatrze nie występował. Wraz z żoną brał udział w Warszawie w tajnych koncertach poetyckich organizowanych dla młodzie­ży. Od maja 1945 do 1947 był referentem do spraw teatru i literatury w Urzędzie Woj. w Poznaniu; z jego inicjatywy i przy współudziale powstały wów­czas dwie stałe sceny: w Gorzowie Wielkopolskim i Gnieźnie. W drugiej poł. września 1945 reżyse­rował Starego kawalera na rozpoczęcie sez. 1945/46 w T. Miejskim w Kaliszu. W grudniu 1945 został dyr. i kier. artyst. T. Miejskiego im. Korzeniowskie­go w Gorzowie, który inaugurował działalność 5 I 1946 Starym kawalerem (w reżyserii B. i z nim w roli Majora); reżyserował tu m.in. jeszcze Moral­ność pani Dulskiej (grał Dulskiego). W 1946 zor­ganizował objazd t. gorzowskiego w wielu okolicznych miastach (ok. dziewięćdziesiąt przedsta­wień). Chociaż oficjalnie pozostał dyr. w Gorzowie do grudnia 1946, to właściwie kierownictwo teatru od maja t.r. pozostawił żonie. Sam już od 2 II 1946 został kier. artyst. T. Miejskiego w Gnieźnie i otworzył go 1 V 1946 również Starym kawalerem. Teatr ten prowadził do 17 III 1947; tu także or­ganizował objazdy. W sez. 1947/48 był aktorem i reżyserem w T. Ziemi Opolskiej w Opolu, 1948/49 w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu, 1949/50 w T. im. Jaracza w Olsztynie. Od sez. 1950/51 należał stale do zespołu T. Ateneum w Warszawie. W 1952 występował gościnnie w warsz. T. Ludowym w Kąkolu i pszenicy. Jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artyst. obchodził 12 IX 1959; grał Majora (Fantazy) z zespołem gnieźnieńskim na scenie T. im. Osterwy w Gorzowie. Od 1961 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZAS-P. W 1962 przeszedł na emeryturę, lecz w sez. 1962/63 jeszcze w T. Ate­neum dogrywał. .
Był cenionym aktorem o tzw. szlachetnym typie urody -wyrazistej twarzy i pięknych oczach, ob­darzonym ciepłym, barytonowym głosem. Sukcesy odnosił przede wszystkim w czołowych rolach z wielkiego pol. repertuaru romantycznego, a także w młodopolskich dramatach poetyckich. Często w rolach bohaterskich dublował K. Adwentowicza. W późniejszych latach grywał z powodzeniem role charakterystyczne z których umiał wydobyć dyskretny komizm. Najlepsze swe role zagrał we Lwowie. Już przed I wojną świat. na scenie lwow. wyrobił sobie dobrą pozycję i występował m.in. w 1912 jako: Irydion (Irydion) Jan (Wawrzyny), Chło­picki (Warszawianka), Poeta (Wesele), w 1913: Meleager (Meleager), Gustaw-Konrad (Dziady), a po powrocie do Lwowa m.in.: Kordian (Kordian, 1918), Hrabia d`TAntraigues (Sułkowski, 1919). W sez. 1920/21 w Poznaniu grał m.in. Kostryna (Bal­ladyna) i Don Fernanda (Cyd). W l. późniejszych do najważniejszych jego ról należały: Wielki Książę Konstanty (Noc listopadowa, 1923), Doktor Kier­żencew (Myśl, 1924), Hetman i Horsztyński (Hor­sztyński), Naczelnik policji (Róża, 1927), Ksiądz Piotr (Dziady, 1928), Ojciec (Niespodzianka, 1929); ponadto grał m.in. Romea (Romeo i Julia), Zbig­niewa i Wojewodę (Mazepa), Karola Moora (Zbój­cy), Poloniusza (Hamlet), Oswalda (Upiory), Hel­mera (Nora). Po II wojnie świat. z ważnych jego ról należy wymienić z Olsztyna Profesora Okaje­mowa (Maszeńka) i Horacego Giddensa (Lisie gniazdo) – obie postaci b. autentyczne, pełne na­turalności, prostoty i umiaru. W warsz. T. Ateneum grał już tylko drugoplanowe (od 1952 tracił wzrok), niewielkie, lecz wyraziste postaci, m.in. takie, jak: Doktor Mizantropski (Spazmy modne), Lord Major Londynu (Chatterton), Arcybiskup Yorku (Ryszard III) – ostatnia rola. Reżyserował od ok. 1920, najwięcej w czasie swych dyrekcji lwow.; najważ­niejsze insc. we Lwowie to: „Szkoła żon” i „O skibę” (1922), „Noc listopadowa” (1923), Jak wam się po­doba (1924), Uciekła mi przepióreczka (1925), Zaczarowane koło (1926), Horsztyński (1927), Dziady (1928), Niespodzianka (1929). Był zwolennikiem autonomii sztuki reżyserii, „znacznej samodzielności reżysera wobec utworu i jego didaskaliów – zwła­szcza w dążeniu do wypracowania polskiego stylu gry i reżyserii” (K.A. Lewkowski). Po II wojnie świat. reżyserował najwięcej w Gnieźnie, np. Rad­ców pana radcy, Nikt mnie nie zna, Pana Damazego; w Opolu wystawił m.in. Szczęście Frania, w Toruniu –Cyda, Rewizora. Uzdolniony plastycznie, był autorem wielu rysun­ków przedstawiających ludzi teatru – szkiców por­tretowych i karykatur, np. z okresu służby w Le­gionach, wyd. w albumie w 1924 w Krakowie. Wydał też album litografii pt. ” Woyska Polskiego konterfektów gładkich 20 gwoli uciechy…”, Kraków 1915. Pozostawił w rękopisie dwa zbiory wspo­mnień: „Sylwety, karykatury i gawędy teatralne” (w Ossolineum) i „Melpomena w służbie Pallady”. Wspo­mnienia wojenne aktora z lat 1914-20 (własność rodziny) oraz pracę „Kto i co napisał w Polsce dla sceny” (maszynopis w IS PAN).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994