aktorka, reżyser;
Właściwie Stanisława Alicja Mazarek, zamężna Żółkiewska. Była córką Adama M. i Teodozji z Chylińskich, żoną Tadeusza Żółkiewskiego (ślub 26.02.1929 w Warszawie). Skończyła gimn. w Armawirze; przez rok uczyła się aktorstwa w Studiu K.S. Stanisławskiego w Moskwie, uczęszczając równocześnie na kursy prawnicze. W 1918 przyjechała do Warszawy; w 1919 wstąpiła do zespołu Reduty, gdzie zadebiutowała w grudniu t.r. jako Helena (Ponad śnieg bielszym się stanę), nast. zagrała Margeritę (Balwierz zakochany). Recenzenci pisali o „akcentach prawdziwej szczerości”; „aktorka młoda, o dobrych warunkach zewnętrznych i dającej się wyczuć w słowie inteligencji”, „gra ze zrozumieniem, które doprowadzi ją do wybitnych rezultatów” (M. Orlicz). W sez. 1922/23-1924/25 występowała w T. im. Słowackiego w Krakowie (m.in. jako Ofelia w Hamlecie, Tytania w Śnie nocy letniej, Laura w Kordianie), 1925-27 w T. Polskim w Warszawie, 1927/28-1929/30 w T. Miejskim we Lwowie, a w sez. 1930/31 w T. Ateneum w Warszawie. Na jesieni 1929 odbyła duży objazd miast południowych i zachodnich z T. Premier F. Frączkowskiego z udziałem K. Junoszy-Stępowskiego. W latach nast. wiązała się dorywczo z różnymi zespołami; objeżdżała większe ośrodki teatr. lub dawała serie występów gościnnych. Współpracowała z Redutą (1932, 1936), T. Artystów w Warszawie (1932), objazdowym zespołem K. Adwentowicza (1932), występowała gościnnie w Płocku, Bydgoszczy, Grudziądzu i Kielcach (lato 1933), jesienią 1933 grała w T. Nowym w Poznaniu. Od lutego 1934 do końca sez. 1934/35 występowała w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu, w którym zagrała wiele ról gościnnie także w sez. 1935/36 i 1936/37; brała udział w objazdach tego teatru (m.in. Gdańsk, Sopot, Ciechocinek, Inowrocław). W grudniu 1934 grała Maszę (Kwiecista droga) w T. Miejskim na Pohulance w Wilnie. W sez. 1935/36 występowała gościnnie w zespole T. Wielkopolskiego; w 1935 grała także w T. Kameralnym, a w 1936 w T. Wielkim w Warszawie. W sez. 1936/37 występowała w Objazdowym T. Woj. Białostockiego. Na sez. 1937/38 zaangażowała się ponownie do T. Miejskich we Lwowie. Po operacji przebytej w 1938, na pół roku przerwała pracę, po czym w lecie 1939 występowała znów w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Okres okupacji spędziła w Warszawie; pracowała w kawiarniach „Mon Cafe”, „Dorota” i „U Aktorek”. W sez. 1945/46 grata w T. Polskim w Bielsku i Cieszynie, 1946/47 w Opolu, 1947/48 w T. Powszechnym TUR w Krakowie. W Bielsku i Opolu zajmowała się również reżyserią; wystawiła m.in. Obcym wstęp wzbroniony, Cień D. Niccodemiego, Popas króla jegomości. W sez. 1948/49, za dyrekcji W. Horzycy, zaczęła pracować w T. Polskim w Poznaniu, gdzie pozostała do emerytury (1 X 1966). W ostatnim okresie z powodu choroby serca występowała coraz rzadziej. Była aktorką „subtelną, liryczną” (H. Małkowska), miała b. dobre warunki scen., podkreślano ciepłą barwę jej głosu. O roli Beatrice (Wiele hałasu o nic) zagranej w Krakowie (1925), a nast. we Lwowie w 1927 recenzenci zgodnie pisali: „Była śliczna, żywa, ciepła, kobieca, śmiechem rozpromieniona i porankowo świeża” (H. Zbierzchowski), „czarowała urokiem, wdziękiem, humorem pełni życia i temperamentem” (R. Dragan) – oba cyt. za „Wiadomościami Teatralnymi” 1927. Grała m.in.: Annę (Warszawianka), Laurę (Kordian), Bertę (Świerszcz za kominem), Roksanę (Cyrano de Bergerac), Helenę Ziemską (Drugie imię miłości), Janinę Żelską (Dom otwarty), Amelię (Mazepa), Desdemonę (Otello), Małgorzatę (Dama kameliowa). W zespołach teatr., w których występowała, cieszyła się uznaniem i sympatią, nie tylko dzięki poziomowi artyst. granych ról, ale także dzięki swojej postawie. Z. Koczanowicz pisał m.in. i o M.: „byli ludźmi o wysokiej kulturze osobistej, bardzo koleżeńskimi, dającymi młodszym piękny przykład umiejętności życia w gromadzie i cierpliwości w pokonywaniu objazdowych trudów”. Po wojnie podkreślano dojrzałość jej aktorstwa skoncentrowanego na odtwarzaniu najprostszymi środkami subtelnych niuansów i półtonów psychiki granych postaci, wzruszających i ciepłych. Do najważniejszych ról tego okresu należały: Beata (Cień D. Niccodemiego), Julia Czerwińska (Dom Kobiet) – uznana przez W. Natansona za najciekawszą rolę pozn. przedstawienia, Radczyni (Wesele), Linda (Śmierć komiwojażera), Pani Dobrójska (Śluby panieńskie).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994