śpiewak (bas), reżyser;

Był synem Macieja U., urzędnika Zarządu Miejskiego i naczelnika straży pożarnej w Samborze  oraz Marii z Kamińskich; mężem najpierw aktorki Hildy Latoszyńskiej (ślub w 1917), później Janiny z Nowackich (ślub w 1946). W 1906 ukończył gimn. w Samborze, gdzie śpiewał w chórze szkolnym, od 12. roku życia uczył się gry na skrzypcach i w 1908 wystąpił jako solista w amat. przedstawieniu Halki. Zaczął studiować prawo w Akademii Lwow. i śpiewał w chórze studenckim. Od 1909 kontynuował studia na Uniw. Jagiell. w Krakowie (absolutorium uzyskał w 1911), gdzie także śpiewał w chórze akademickim prowadzonym przez B. Wallek-Walewskiego. Głos kształcił u A. Ludwiga w krak. Konserwatorium Tow. Muzycznego. Przed I wojną świat. należał do Drużyn Bartoszowych. Od 1913 do końca sez. 1918/19 (jedynie z przerwą w sez. 1914/15, gdy podczas ros. okupacji Lwowa, od jesieni 1914 występował w wodewilowym t. Casino de Paris) należał do zespołu opery T. Miejskiego w Lwowie i brał udział w jego letnich występach w Krakowie. Debiutował podczas takich występów, 12 VI 1913, na scenie krak. T. im. Słowackiego, w roli Księcia Gremina w Eugeniuszu Onieginie, a potem w lipcu i sierpniu występował tu w małych rolach, choć śpiewał też np. Zbigniewa w Strasznym dworze. Odtąd na scenie lwow. śpiewał liczne partie basowe, a także niższe barytonowe, szybko objął wielkie role z tego repertuaru i występował w nich przez następne lata. Już w 1913 były to takie jak : Stolnik (Halka), Pimen (Borys Godunow), Król Henryk Ptasznik (Lohengrin), a w 1914: Tomasso (Niziny) i prezentowane latem t.r. podczas występów w Krakowie: Kardynał Borgni (Żydówka), Ramfis (Aida), Orowist (Norma). W 1915 (w funkcjonującym znowu od maja t.r. T. Miejskim) jego nowe role to: Colline i Schaunard (Cyganeria), Sparafucile (Rigoletto), Skołuba (Straszny dwór), Crespel (Opowieści Hoffmanna), Lotariusz (Mignon); w 1916: Faraon (Aida), Don Pedro (Afrykanka), Hrabia de Saint-Bris (Hugonoci), Baltazar (Faworyta); w 1917: Lord Tristin (Marta), Ecamillo (Carmen). Występował też niekiedy w operetkach, np. jako Homonay (Baron cygański, 1916), czy Agamemnon (Piękna Helena, 1917). W 1915-18 we Lwowie brał udział w wieczorach poetycko-muzycznych, często na cele charytatywne i patriotyczne, w koncertach dla żołnierzy w szpitalach, a także w oratoryjnych, organizowanych przez zespoły Galicyjskiego Tow. Muzycznego i T. Miejskiego (partie solowe m.in. w Magnificat J.S. Bacha i Hafis F. Gernsheima). Latem 1919 występował w Krakowie w przedstawieniach Krak. Tow. Operowego na scenie T. im. Słowackiego.

W tymże 1919 został zaangażowany do organizującej  się opery pol. w Poznaniu i był odtąd solistą pozn. T.Wielkiego aż do wybuchu wojny w 1939, a po wojnie w 1945-59. Tu również reżyserował opery, już w sez. 1919/20 i potem w 1926-39 oraz 1945-61.
Brał udział w roli Stolnika w Halce, inaugurującej 31 VIII 1919 działalność opery pol. w Poznaniu. W premierach sez. 1919/20 występował w rolach czołowych, bądź drugoplanowych np. w: Tosce (jako Angeloti), Strasznym dworze (Zbigniew), Fauście (Mefisto), Damie pikowej (Tomski), Verbum nobile (Serwacy), był też początkującym, więc krytykowanym reżyserem (Werther, Madame Butterfty). Śpiewał programie oratoryjnym wielkanocnego koncertu symfonicznego 1 i 2 IV 1920 oraz w szeregu następnych koncertów (do 1928), wykonując solowe partie w takich dziełach, jak: IX Symonia Beethovena, Sonety krymskie Moniuszki, Stworzenie świata Haydna, Requiem Verdiego.
W Operze Pozn. ponawiał swe dawne role i wykonywał nowe, jak w 1920 Wizun (Stara baśń); 1921: Don Basilio (Cyrulik sewilski), Samuel (Bal maskowy), Widmo (Widma) i wyborny Wotan (Walkiria); w 1922: Nilakantha (Lakmé) i Halban (Konrad Wallenrod). W 1922 śpiewał gościnnie Mefista w Fauście w T. Wielkim w Warszawie (26 IV) oraz w T. im. Słowackiego w Krakowie z zespołem Miejskiego T. Opery i Operetki (4 VIII). W Poznaniu w 1923 wystąpił w nowej, poczwórnej roli demonicznego Lindorfa, Coppeliusa, Dapertutta i Doktora Miracle w Opowieściach Hoffmanna, oraz Miecznika (Maria, H. Opienskiego), Matea (Fra Diavolo) i Marcela (Hugeпосі); w 1924 nowe role U., to: Książę Gudal (Demon), Herman (Tannhäuser) i Mestwin (Legenda Bałtyku), zaś w 1925 wybornie zagrany Falstaff (Wesołe kumoszki z Windsoru), a potem Figaro (Wesele Figara). W 1926 dodał do swego dorobku, obok epizodycznej partii Starego niewolnika w Erosie i Psyche, wagnerowską: smoka-Fafnera w Zygfrydzie, mniejszą: Plumketta w Marcie i dramatyczną: litewskiego Księcia Koryata w Żywili, wreszcie w 1927 Leporella w Don Juanie. W 1927 odniósł  wielki sukces reżyserując i odtwarzając rolę tyt. w Borysie Godunowie (23 III 1927). W sez. 1927/28 do wcześniejszych ról dodał Alvisa w Giocondzie; sporządził też pol. przekład tekstu i przygotował reżysersko pol. premierę opery Miłość trzech króli (21 I 1928), grając znakomicie charakterystyczną postać niewidomego Archibalda. Odtąd jego aktywność zawodowa przesuwała się w kierunku reżyserii operowej. Wystawił m.in.: Krzyżaków A. Dołżyckiego (praprem. 2 II 1929), Hrabinę (1 IX 1929-na uroczystość 10-lecia pol. opery w pozn. T Wielkim; śpiewał Chorążego), a potem: Casanovę (28 XI 1929; nast. I IV 1936), Szwandę dudziarza (prem. pol. 12 II 1930), Faworytę (23 IV 1930), Flisa (na Święto Trzeciego Maja), i z wielkim powodzeniem Samsona i Dalię (24 V 1930). W jego reżyserii ukazały się też na scenie pozn. Opery wszystkie premiery sez. 1930/31: Manru (prem. uroczysta, na 70-lecie urodzin I.J. Paderewskiego), Moc przeznaczenia, Młyn diabelski – nowa opera L. Różyckiego (praprem. 21 II 1931) i pol. prem. Iris (25 IV 1931). Nadal występował na scenie, ale przeważnie mniejszych rolach. W przedstawieniu Halki (18 VII 1931), o zmieniających się w każdym akcie obsadach, jako demonstracyjnym pożegnaniu zespołu z publicznością, wobec zamknięcia Opery przez władze miejskie, śpiewał Stolnika.

W sez. 1931-33, przez dwa sezony, w pryw. przedsięwzięciu operowo-operetkowym Z. Wojciechowskiego, grającym za zgodą magistratu w T. Wielkim, udzielał się jako reżyser (Poławiacze pereł i Quo Vadis, 1932) oraz jako solista wielu oper z dawniejszego repertuaru. W maju 1933 znalazł się w kierownictwie grupy udziałowców, założycieli Zrzeszenia Artystów Operowych, które odrodziło operę w Poznaniu, powierzając od sez.  1933/34 dyrekcję Z. Latoszewskiemu.  Na inaugurację reżyserował Straszny dwór (10 IX 1933; śpiewał Skołubę), a potem: pol. prem. Kniazia Igora (10 II 1934; śpiewał Kończaka), rzadko grywaną Tajemnicę Zuzanny (28 IV 1934) i nieznaną Poznaniowi operę Eros i Psyche (2 X 1934). Jednocześnie przygotowywał staranne wznowienia klasyki operowej (Rigoletto, Aida, Cyganeria, Madame Butterfly), w Don Juanie po mistrzowsku śpiewał partię Leporella (1934), reżyserowanym przez niego Cyruliku sewilskim ze scenografią Z. Szpingiera (17 II 1935; U. objął rolę Don Basilia) po raz pierwszy w Poznaniu znalazła zastosowanie scena obrotowa. Jako Don Basilio wystąpił też gościnnie 17 I 1936 na scenie T. Wielkiego w Warszawie. Z reżyserowanych przez niego w w tych latach dzieł, wymienić też trzeba takie, jak: Beatrix Cenci (5 X 1935), Uprowadzenie z seraju (21 XI 1935), Andrea Chénier (9 II 1936), Juliusz Cezar (prem. pol. 25 IV 1936) i Goplana (4 X 1936), kiedy o efektach jego pracy wypowiadano się z najwyższym uznaniem. Znakomite recenzje miała też jego reżyseria Turandot (11 II 1939), chwalona m.in. przez Z. Sitowskiego za ,,koncepcję jednolitą w szczegółach efektownie zarysowaną”. W 1935 z Chórem Męskim Związku Zaw. Kolejarzy wyjeżdżał jako solista z propagandowymi pol. koncertami do Szwajcarii i Francji, do ośrodków robotniczych w Alzacji.
Podczas II wojny świat i okupacji niem., wysiedlony z Poznania, przebywal najpierw w Mordarce k. Limanowej, a potem pracował jako robotnik w tartaku w Tarnowie. Później zamieszkał w Krakowie i uczył śpiewu. W 1941-43 brał udział w jawnych koncertach i przedstawieniach w ramach ,,Imprez Operowych” S.Drabika w Starym T; reżyserował tu Cyrulika sewilskiego (22 V 1941, wznowienie 4 II 1942; śpiewał Don Basilia), Madame Butterfly (21 VIII 1941; śpiewał Bonze). Także na otwarcie oficjalnego Krak. T. Powszechnego 15 III 1944 reżyserował Cyrulika sewilskiego i wystąpił w nim; na scenie tej śpiewał też podczas tzw. ,,Festiwalu Sztuki Polskiej” (7-9 VII 1944). Za występy te został w 1945 przez Komisję Weryfikacyjną ZASP-u ukarany.
Po zakończeniu wojny został kier. artyst. powstałego w Krakowie Zrzeszenia Artystów Operowych (Zrzeszenia Śpiewaków Scen Operowych), które na scenie Domu Żołnierza przy ul. Lubicz 48 wystawiło 27 VI 1945 Verbum nobile (z U. jako Serwacym), w pocz. sierpnia t.r. Pajace, a w T. im. Słowackiego 10 VIII 1945 Hrabinę (z U. jako Chorążym). Wobec niemożności uruchomienia stałych przedstawień operowych w Krakowie, przeniósł się do Poznania i był w grupie artystów wskrzeszających po wojnie działalność Opery w tym mieście. Reżyserował w T. Wielkim Straszny dwór (19 I 1946), a jego kreacje Skołuby, a potem także Mefista w Fauście (18 V 1946) oraz Chorążego (jako ,,pyszny typ polonusa”) w reżyserowanej przez niego Hrabinie (21 IX 1946), uznano za godne miejsca w historii operowego teatru.
W sez. następnych reżyserował gł. klasykę operową: Sprzedaną narzeczoną (wystąpił jako Kecal) i Toskę (1947), Madame Butterfly (1948), Rigoletto (1949; wystąpił jako Sparafucile). Dobrze wywiązał się z powierzonej reżyserii słynnego przedstawienia Borysa Godunowa (9 V 1950; pod dyr. W. Bierdiajewa, w insc. J. Munclingra), z którym Opera Pozn. gościła w Moskwie (26 XII 1952 -2 I 1953). Nadal występował w drugoplanowych rolach np. jako Biermiata w Śnieżynce (prem. pol. 15 VII 1951) i w swej popisowej roli Skołuby w Strasznym dworze. Reżyserował potem jeszcze w Poznaniu nowe w swym dorobku opery, jak: Wolny strzelec (31 XII 1955), Konrad Wallenrod (1957; w insc. R. Sykały), Paria (13 VII 1958), Eugeniusz Oniegin (1960) i Mazepa P. Czajkowskiego (1961). Na emeryturę odszedł 30 IX 1961.
Reżyserował też po wojnie w Operze we Wrocławiu: Cyrulika sewilskiego (prem. 4 XII 1945; była to druga w tym mieście, po Halce, prem. operowa; śpiewał Don Basilia), Straszny dwór (1948) i ljolę (1957), a także w Operze Warsz. Madame Butterfly (1957).
W T. Wielkim w Poznaniu obchodził jubileusze: 11 XII 1937 – 25-lecie pracy artyst. w Cyruliku sewilskim; w 1950 – 30-lecie pracy na scenie pozn.; 2 XII 1955 – 40-lecie pracy scen. w partii Warłaama w Borysie Godunowie oraz 25 II 1972, kiedy świętowano jego 85. urodziny podczas przedstawienia Cyrulika sewilskiego, w którym zaśpiewał arię Don Basilia o plotce.
Był wieloletnim pedagogiem; w 20-leciu międzywojennym uczył śpiewu solowego w Pozn. Instytucie Muzycznym  E. Sokołowskiego, a po wojnie, też w Poznaniu: w Państw. Wyższej Szkole Operowej (1947-50) i w PWSM (1951-61). Tłumaczył z języków obcych libretta operowe. Był Czł. Zasłużonym SPATIF-ZASP-u.
W rolach operowych chwalony był za inteligencję, okazałą sylwetkę i potężne brzmienie jego basso profondo (wg E. Bandrowskiej-Turskiej był to ,,bas o szalapinowskim zabarwieniu”), a także za inwencję aktorską i temperament (K. Nowowiejski wspominał, że jako Mefisto w Fauście, kiedy Walenty żegnał się krzyżem, U. z wściekłości gryzł szpadę). Jako reżyser cieszył się uznaniem za wyczucie sceny, logiczny układ przebiegu akcji ,,nerw dramatyczny”, zręczne operowanie tłumami statystów oraz dobre prowadzenie aktorskie śpiewaków. Z pietyzmem podchodził do realizacji oper polskich, m.in. Moniuszki, Żeleńskiego, Różyckiego. Starannie przygotowywał premiery dzieł nieznanych, pierwszy raz wystawianych w Poznaniu, w tym także prawykonania polskie.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 M-Ż Warszawa 2017