Benda Karol

Benda Karol
Data urodzenia:
1893-02-17 Warszawa
Data śmierci:
1942-08-25 Warszawa

aktor, reżyser, dyrektor teatru;

Właśc. K. Spitzbarth. Był synem architekta, Artura Spitzbartha (zm. 1937) i Alek­sandry z Dunin-Borkowskich. Brat architekta Artura Jerzego Spitzbartha. Do zawodu aktorskiego przygotowywał się w Krakowie pod kier. S. Stanisław­skiego. Jednocześnie studiował na Uniw. Jagiell.; 16 XII 1912 brał udział (pod właśc. nazwiskiem) w przedstawieniu Akademickiego Koła Miłośników Dra­matu Klasycznego. Będąc jeszcze studentem debiutował pod pseud. Benda, którego odtąd stale używał, 3 V 1913 w T. im. Słowackiego w Krakowie w roli Pana Młodego (Wesele), w maju 1914 grał tam rolę Damisa w Świę­toszku. Od maja 1915 do wiosny 1916 występował w T. Polskim w Wiedniu, a przez pewien czas był jego współkierownikiem. W maju 1916 wrócił do T. im. Sło­wackiego w Krakowie i pozostał do końca sez. 1916/17. Na sez. 1917/18 zaangażowany został do T. Polskiego w Warszawie, na jesieni 1918 występował w t. łódzkim. Od lutego 1919 do 1924 należał do zespołu warsz. T. Miejskich i występował w T. Rozmaitości, a od 1920 głównie w t. Reduta. Prócz tego w 1919-20 okreso­wo grał i reżyserował w T. Dramatycznym, a także brał udział w wieczorach artyst. na prowincji (1919 – Płock, Włocławek) oraz w objazdach, m.in. w czerwcu 1920 z Laurą Dunin i W. Zdzitowieckim. Od września 1924 objął funkcję dyr. t. w Toruniu, a od września 1925 Zjednoczonych T. Pomorskich. Był założycielem Opery Pomorskiej. Z funkcji dyr. Zjednoczonych T. Po­morskich zrezygnował w lutym 1926, ale nadal wy­stępował w Grudziądzu i Toruniu. W sez. 1928/29 należał do zespołu T. Nowego w Poznaniu. W sez. 1929/30 prowadził amatorski T. Polski w Paryżu, gdzie wystawił szereg sztuk A. Fredry, W. Perzyńskiego, S. Żeromskiego i G. Zapolskiej dla Polonii francuskiej. Po powrocie do kraju w 1930-32 był dyrektorem T. Miejskiego w Toruniu (w lecie organizował przed­stawienia operetkowe w Krynicy). W 1932 przeniósł się do Warszawy i pracował kolejno w T. im. Żerom­skiego i T. im. Zapolskiej (1933), T. Rozmaitości (1933), w T. Aktora (1934/35, był tu współkierownikiem wraz z S. Jaraczem i M. Zimińska), T. Kameralnym (1935-1936) i T. Malickiej (1936-39), a także okresowo w operetce 815 (1938). Reżyserował ponadto wiele oper w T. Wielkim. Podczas II wojny świat., w 1940-41 grał i reżyserował w jawnym T. Komedia. Zmarł na serce podczas przedstawienia komedii Kochanek to ja. „Wykształcony, dobrze ułożony, elokwentny – pisał o nim S. Kwaskowski o miłej powierzchowności, nieco lekkomyślny”. Miał dobre warunki zewnętrzne, piękny głos, umiejętność podania wiersza. Był popu­larnym amantem komediowym i dram.; ważniejsze role: Gustaw (Śluby panieńskie), Alfred (Mąż i żona), Zygmunt August (Królewski jedynak), Młody Oficer (Warszawianka), Orsino (Wieczór Trzech Króli), Jaszczołt (Ewa J. Szaniawskiego), Wiko (Ponad śnieg), Sułkowski (Sułkowski), Hamlet (Hamlet), Szczęsny (Horsztyński), Irydion (Irydion); Eros (Eros i Psyche). Występował też w filmach, np. Ponad śnieg (1929). Re­żyserował m.in. Powrót posła (1919), Cyda (1935), a także opery Iris (1934), Don Carlos (1935), Afrykanka (1935).

Rzutki, przedsiębiorczy jako administrator teatru – wg S. Kwaskowskiego – wykazywał Benda na tym stanowisku dużą inwencję, często nawet zbyt ryzykow­ną”. Położył duże zasługi jako organizator, dyr. sceny toruńskiej i twórca Opery Pomorskiej. Mimo ograni­czonych możliwości finansowych wystawiał ambitny repertuar, próbował nowych rozwiązań inscenizacyj­nych (wystawił Hamleta w 1926 na dziedzińcu toruń­skiego ratusza idąc za projektem Wyspiańskiego reali­zacji Hamleta na dziedzińcu wawelskim). W środo­wisku pomorskim, jeszcze niezbyt wyrobionym, były to ważne wydarzenia. Kiedy w Warszawie B. wystawił Hamleta (T. Kameralny, 1934), widziano w tym przed­stawieniu tylko poprawność, choć oceniono je życzliwie. Wg W. Zawistowskiego B. „szczęśliwy jako inscenizator, wychodził również obronną ręką jako wyko­nawca roli głównej”. Przyczynił się do organizacji życia teatralnego w środowiskach polonijnych we Francji. W wydawnictwie zbiorowym „Opera” (Warszawa 1934) opublikował artykuł o reżyserii operowej.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973


Źródła:
1)

aktor, reżyser, dyrektor teatru;

Właśc. K. Spitzbarth. Był synem architekta, Artura Spitzbartha (zm. 1937) i Alek­sandry z Dunin-Borkowskich. Brat architekta Artura Jerzego Spitzbartha. Do zawodu aktorskiego przygotowywał się w Krakowie pod kier. S. Stanisław­skiego. Jednocześnie studiował na Uniw. Jagiell.; 16 XII 1912 brał udział (pod właśc. nazwiskiem) w przedstawieniu Akademickiego Koła Miłośników Dra­matu Klasycznego. Będąc jeszcze studentem debiutował pod pseud. Benda, którego odtąd stale używał, 3 V 1913 w T. im. Słowackiego w Krakowie w roli Pana Młodego (Wesele), w maju 1914 grał tam rolę Damisa w Świę­toszku. Od maja 1915 do wiosny 1916 występował w T. Polskim w Wiedniu, a przez pewien czas był jego współkierownikiem. W maju 1916 wrócił do T. im. Sło­wackiego w Krakowie i pozostał do końca sez. 1916/17. Na sez. 1917/18 zaangażowany został do T. Polskiego w Warszawie, na jesieni 1918 występował w t. łódzkim. Od lutego 1919 do 1924 należał do zespołu warsz. T. Miejskich i występował w T. Rozmaitości, a od 1920 głównie w t. Reduta. Prócz tego w 1919-20 okreso­wo grał i reżyserował w T. Dramatycznym, a także brał udział w wieczorach artyst. na prowincji (1919 – Płock, Włocławek) oraz w objazdach, m.in. w czerwcu 1920 z Laurą Dunin i W. Zdzitowieckim. Od września 1924 objął funkcję dyr. t. w Toruniu, a od września 1925 Zjednoczonych T. Pomorskich. Był założycielem Opery Pomorskiej. Z funkcji dyr. Zjednoczonych T. Po­morskich zrezygnował w lutym 1926, ale nadal wy­stępował w Grudziądzu i Toruniu. W sez. 1928/29 należał do zespołu T. Nowego w Poznaniu. W sez. 1929/30 prowadził amatorski T. Polski w Paryżu, gdzie wystawił szereg sztuk A. Fredry, W. Perzyńskiego, S. Żeromskiego i G. Zapolskiej dla Polonii francuskiej. Po powrocie do kraju w 1930-32 był dyrektorem T. Miejskiego w Toruniu (w lecie organizował przed­stawienia operetkowe w Krynicy). W 1932 przeniósł się do Warszawy i pracował kolejno w T. im. Żerom­skiego i T. im. Zapolskiej (1933), T. Rozmaitości (1933), w T. Aktora (1934/35, był tu współkierownikiem wraz z S. Jaraczem i M. Zimińska), T. Kameralnym (1935-1936) i T. Malickiej (1936-39), a także okresowo w operetce 815 (1938). Reżyserował ponadto wiele oper w T. Wielkim. Podczas II wojny świat., w 1940-41 grał i reżyserował w jawnym T. Komedia. Zmarł na serce podczas przedstawienia komedii Kochanek to ja. „Wykształcony, dobrze ułożony, elokwentny – pisał o nim S. Kwaskowski o miłej powierzchowności, nieco lekkomyślny”. Miał dobre warunki zewnętrzne, piękny głos, umiejętność podania wiersza. Był popu­larnym amantem komediowym i dram.; ważniejsze role: Gustaw (Śluby panieńskie), Alfred (Mąż i żona), Zygmunt August (Królewski jedynak), Młody Oficer (Warszawianka), Orsino (Wieczór Trzech Króli), Jaszczołt (Ewa J. Szaniawskiego), Wiko (Ponad śnieg), Sułkowski (Sułkowski), Hamlet (Hamlet), Szczęsny (Horsztyński), Irydion (Irydion); Eros (Eros i Psyche). Występował też w filmach, np. Ponad śnieg (1929). Re­żyserował m.in. Powrót posła (1919), Cyda (1935), a także opery Iris (1934), Don Carlos (1935), Afrykanka (1935).

Rzutki, przedsiębiorczy jako administrator teatru – wg S. Kwaskowskiego – wykazywał Benda na tym stanowisku dużą inwencję, często nawet zbyt ryzykow­ną”. Położył duże zasługi jako organizator, dyr. sceny toruńskiej i twórca Opery Pomorskiej. Mimo ograni­czonych możliwości finansowych wystawiał ambitny repertuar, próbował nowych rozwiązań inscenizacyj­nych (wystawił Hamleta w 1926 na dziedzińcu toruń­skiego ratusza idąc za projektem Wyspiańskiego reali­zacji Hamleta na dziedzińcu wawelskim). W środo­wisku pomorskim, jeszcze niezbyt wyrobionym, były to ważne wydarzenia. Kiedy w Warszawie B. wystawił Hamleta (T. Kameralny, 1934), widziano w tym przed­stawieniu tylko poprawność, choć oceniono je życzliwie. Wg W. Zawistowskiego B. „szczęśliwy jako inscenizator, wychodził również obronną ręką jako wyko­nawca roli głównej”. Przyczynił się do organizacji życia teatralnego w środowiskach polonijnych we Francji. W wydawnictwie zbiorowym „Opera” (Warszawa 1934) opublikował artykuł o reżyserii operowej.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *