Tymowska Zofia

Tymowska Zofia
Data urodzenia:
1901-02-28 Łódź
Data śmierci:
1996-02-09 Warszawa

aktorka;

Właściwie Zofia Szletyńska. Rok urodzenia wg odnalezionego w Łodzi aktu; sama T. podawała inne daty. Była córką Zygmunta T. i Marianny (Marcjanny) z Pruszyńskich; siostrą Stefana T., przed wojną wieloletniego administratora, a od 1937 sekretarza T. Miejskich w Łodzi; żoną aktora, reżysera i dyr. teatru H. Szletyńskiego (ślub 10 VII 1928 w Warszawie).
Ukończyła Gimn. F. Pruszyńskiej w Łodzi i w 1922 rozpoczęła naukę w Szkole Dram. przy łódź T. Miejskim. Debiutowała w zespołach objazdowych; w lutym 1924 z zespołem artystów warsz. występowała w Kaliszu i Radomiu w sztuce Kochanka od serca. W 1925-26 kontynuowała naukę gry aktorskiej na lekcjach u J. Kochanowicza i w 1926 zdała egzamin aktorski ZASP-u . Od 1 XI 1926 występowała w T. Polskim w Kaliszu , np. jako Zofia (List), Wanda (Grube ryby). W sez. 1927/28 grała w T. Praskim w Warszawie: Praksedę (Karpaccy górale), Ochotnicką (Klub kawalerów), Wiedźmę (Legenda). W maju i czerwcu 1925 występowała w roli Debory (Golem) na arenie Cyrku w Warszawie. W sierpniu t.r. z W. Brydzińskim wyjeżdżała m.in. do Kalisza, gdzie grała Aktorkę (Oficer gwardii). Na sez. 1928/29 zaangażowała się do T. Polskiego w Wilnie i wystąpiła m.in. jako Żona (Ich czworo), Ludmiła (Kwadratura koła).W sez. 1929/30 grała w Warszawie: w T. Jaskółka i od 2 IX 1929 do 24 II 1930 w zespole W. Siemaszkowej w T. Elizeum, role Szajndli (Mirla Efros) oraz w sztuce Bóg, szatan i człowiek. W styczniu 1930 z Mirlą Efros występowała we Lwowie. W maju 1930, ze sztuką Niewierna, w której grała Żonę obok W. Brydzińskiego, wyjeżdżała m.in. do Płocka, Kalisza, Częstochowy. W 1930-37 była aktorką T. Miejskich w Łodzi. Zagrała tu wiele ważnych ról, takich jak: Caryca (Car Pawel I),Żona (Cjankali) -1930: Maniusza (Mieszkanie Zojki), Dora (Ulica)- 1931; Marysia (Wesele), Andżelika (Krzyczcie Chiny!)-1932; Regina (Upiory), Szambelanowa (Pan Jowialski)-1933, Lady Milford (Intryga i miłość, 1934), Szimena (Cyd, 1935), tyt. Balladyna, Głafira (Jegor Bułyczow), Juliasiewiczowa (Moralność pani Dulskiej) -1936: George Sand (Lato w Nohant; podobała się obecnemu na prem. autorowi), Podstolina (Zemsta)- 1937. W 1934, z pol. delegacją była na Festiwalu Teatr. w Moskwie. W sez. 1937/38 w T. Miejskich we Lwowie grała m.in. Marię (Warszawianka), Szambelanową (Pan Jowialski), a w 1938/39 należała do zespołu T. Buffo w Warszawie.

Lata II wojny świat. i okupacji niem. przeżyła w Warszawie; była kelnerką w kawiarni artystów i filmu przy ul. Złotej, pracowała jako ekspedientka w sklepie z konfekcją Brała udział w pracach tajnego zespołu studyjnego nad Antygoną Sofoklesa.

Po wojnie występowała kolejno w: T. Wojska Pol. w Łodzi (1945-49), T. Dramatycznych we Wrocławiu (sez. 1949/50), T. Dramatycznych (1950-54) i T. im. Słowackiego (sez. 1954/55) w Krakowie, T. Powszechnym (1955-59) i T. Narodowym (1959-74) w Warszawie. W styczniu 1976 przeszła na emeryturę.
Najważniejsze jej role powojenne to, w Łodzi: Szambelanowa (Pan Jowialski, 1945). Podstolina (Zemsta, 1946), Natalia (Oświadczyny, 1947),Emilia (Otello, 1948), Wasylissa Karpowna (Na dnie, 1949); we Wrocławiu: Rukienie (Pieją koguty, 1950); w Krakowie: Pani de Saint-Genis (Kruki 1952), Pani Balowa (Polacy nie gęsi, 1953), Idalia (Fantazy,  1954); w Warszawie w T. Powszechnym: tyt. Filomena Marturano (1956) Matka (Klątwa, 1957), Elżbieta (Elżbieta, królowa Anglii, 1958) i w T. Narodowym: Hrabina Respektowa (Fantazy, 1960), Królowa Bona (Barbara Radziwiłłówna, 1962),Księżna Gloucester (Król Ryszard Il, 1964), Arsena (Mizantrop, 1967). Małgorzata (Ryszard III, 1969), Radczyni (Wesele, 1974). W dniu 23 XI 1977 na scenie T. Małego obchodziła jubileusz 50-lecia pracy scen w roli Anny Siemionowny (Miesiąc na wsi).
Talent, predyspozycje aktorskie i doskonale opanowany warsztat, a także dobre warunki zewnętrzne, mocny głos, znakomita dykcja, pozwalały jej grać, niemal od pocz. kariery, odpowiedzialne i duże role w poważnym repertuarze romantycznym i klasycznym, a także w ambitnym, współczesnym. Jak napisano w programie jubileuszowym były to:,,wymagające dojrzałości zawodowej i rozmachu, role najbardziej różnorodne pod względem treści, charakteru i rodzajów uczuciowych- od liryki do silnie dramatycznych i skrajnie charakterystycznych”. Grała bohaterki dramatów Szekspira, Schillera, Słowackiego, Wyspiańskiego, a także wymagające innych środków aktorskich postaci ze sztuk Ibsena, Gorkiego, Zapolskiej i współczesnych kobiet w repertuarze ros. i niemieckim. Do udanych należały jej role fredrowskie, od których zaczęła występy po wojnie; podobała się jako zabawna Szambelanowa w Panu Jowialskim ,,dyskretnie i naturalnie zagrana”, Podstolina w Zemście. Tworzone przez aktorkę postaci były wyraziste: ,,ujmowała każdą rolę zdecydowanym chwytem” – pisal S. Marczak-Oborski – jej role Rukienie, Pani de Saint-Genis, Pani Balowej, miały ,,soczystość obyczajowej obserwacji, dosadność wyrazu i ów margines własnej prawdy życiowej, która przerasta materiał tekstowy i daje postaci dosyt scenicznego istnienia”. Jedną z najciekawszych była Idalia w Fantazym, zagrana wg Marczaka-Oborskiego ,,mocno, energicznie”, w zgodzie z koncepcją reżysera i własnymi warunkami, a na przekór dotychczasowej tradycji. Według niektórych krytyków zubożyła ,,poetycki wątek roli, lśniącej psychologicznymi meandrami” (T. Kwiatkowski), była ,,za poważna, zbyt narzucająca się, zbyt dominująca nad sceną”, nie miała ,,romantycznej lekkości, poetyckiej zadumy, melancholizującego zamyślenia” (W. Zechenter). Po kilku latach wystąpiła z powodzeniem w Fantazym jako zabawna w swej egzaltacji Hrabina Respektowa. Uznaniem cieszyły się te jej role, w których mogła zademonstrować znakomitą technikę mówienia wiersza, np. w Barbarze Radziwiłłównie, Weselu i dramatach Szekspira.
Przez wiele lat wykładała na uczelniach teatr.: od kwietnia 1945 w Studiu Teatr. przy T. Miejskim w Łodzi, w 1945-46 w reaktywowanym tam PIST, w 1946-49 dykcję w warsz. PWST z siedzibą w Łodzi, w 1950-54 wymowę w PWST w Krakowie, w 1962-75 technikę i wyrazistość mowy w PWST w Warszawie.
Była Czł. Zasłużonym i działaczką SPATiF-ZASP-u, współzałożycielką Stow. Terapeutów Mowy. Wraz z H. Szletyńskim opublikowała Prawidłowe mówienie. Ćwiczenia i wskazówki (Warszawa 1975, 1982).

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 M-Ż Warszawa 2016


Źródła:
1)

aktorka;

Właściwie Zofia Szletyńska. Rok urodzenia wg odnalezionego w Łodzi aktu; sama T. podawała inne daty. Była córką Zygmunta T. i Marianny (Marcjanny) z Pruszyńskich; siostrą Stefana T., przed wojną wieloletniego administratora, a od 1937 sekretarza T. Miejskich w Łodzi; żoną aktora, reżysera i dyr. teatru H. Szletyńskiego (ślub 10 VII 1928 w Warszawie).
Ukończyła Gimn. F. Pruszyńskiej w Łodzi i w 1922 rozpoczęła naukę w Szkole Dram. przy łódź T. Miejskim. Debiutowała w zespołach objazdowych; w lutym 1924 z zespołem artystów warsz. występowała w Kaliszu i Radomiu w sztuce Kochanka od serca. W 1925-26 kontynuowała naukę gry aktorskiej na lekcjach u J. Kochanowicza i w 1926 zdała egzamin aktorski ZASP-u . Od 1 XI 1926 występowała w T. Polskim w Kaliszu , np. jako Zofia (List), Wanda (Grube ryby). W sez. 1927/28 grała w T. Praskim w Warszawie: Praksedę (Karpaccy górale), Ochotnicką (Klub kawalerów), Wiedźmę (Legenda). W maju i czerwcu 1925 występowała w roli Debory (Golem) na arenie Cyrku w Warszawie. W sierpniu t.r. z W. Brydzińskim wyjeżdżała m.in. do Kalisza, gdzie grała Aktorkę (Oficer gwardii). Na sez. 1928/29 zaangażowała się do T. Polskiego w Wilnie i wystąpiła m.in. jako Żona (Ich czworo), Ludmiła (Kwadratura koła).W sez. 1929/30 grała w Warszawie: w T. Jaskółka i od 2 IX 1929 do 24 II 1930 w zespole W. Siemaszkowej w T. Elizeum, role Szajndli (Mirla Efros) oraz w sztuce Bóg, szatan i człowiek. W styczniu 1930 z Mirlą Efros występowała we Lwowie. W maju 1930, ze sztuką Niewierna, w której grała Żonę obok W. Brydzińskiego, wyjeżdżała m.in. do Płocka, Kalisza, Częstochowy. W 1930-37 była aktorką T. Miejskich w Łodzi. Zagrała tu wiele ważnych ról, takich jak: Caryca (Car Pawel I),Żona (Cjankali) -1930: Maniusza (Mieszkanie Zojki), Dora (Ulica)- 1931; Marysia (Wesele), Andżelika (Krzyczcie Chiny!)-1932; Regina (Upiory), Szambelanowa (Pan Jowialski)-1933, Lady Milford (Intryga i miłość, 1934), Szimena (Cyd, 1935), tyt. Balladyna, Głafira (Jegor Bułyczow), Juliasiewiczowa (Moralność pani Dulskiej) -1936: George Sand (Lato w Nohant; podobała się obecnemu na prem. autorowi), Podstolina (Zemsta)- 1937. W 1934, z pol. delegacją była na Festiwalu Teatr. w Moskwie. W sez. 1937/38 w T. Miejskich we Lwowie grała m.in. Marię (Warszawianka), Szambelanową (Pan Jowialski), a w 1938/39 należała do zespołu T. Buffo w Warszawie.

Lata II wojny świat. i okupacji niem. przeżyła w Warszawie; była kelnerką w kawiarni artystów i filmu przy ul. Złotej, pracowała jako ekspedientka w sklepie z konfekcją Brała udział w pracach tajnego zespołu studyjnego nad Antygoną Sofoklesa.

Po wojnie występowała kolejno w: T. Wojska Pol. w Łodzi (1945-49), T. Dramatycznych we Wrocławiu (sez. 1949/50), T. Dramatycznych (1950-54) i T. im. Słowackiego (sez. 1954/55) w Krakowie, T. Powszechnym (1955-59) i T. Narodowym (1959-74) w Warszawie. W styczniu 1976 przeszła na emeryturę.
Najważniejsze jej role powojenne to, w Łodzi: Szambelanowa (Pan Jowialski, 1945). Podstolina (Zemsta, 1946), Natalia (Oświadczyny, 1947),Emilia (Otello, 1948), Wasylissa Karpowna (Na dnie, 1949); we Wrocławiu: Rukienie (Pieją koguty, 1950); w Krakowie: Pani de Saint-Genis (Kruki 1952), Pani Balowa (Polacy nie gęsi, 1953), Idalia (Fantazy,  1954); w Warszawie w T. Powszechnym: tyt. Filomena Marturano (1956) Matka (Klątwa, 1957), Elżbieta (Elżbieta, królowa Anglii, 1958) i w T. Narodowym: Hrabina Respektowa (Fantazy, 1960), Królowa Bona (Barbara Radziwiłłówna, 1962),Księżna Gloucester (Król Ryszard Il, 1964), Arsena (Mizantrop, 1967). Małgorzata (Ryszard III, 1969), Radczyni (Wesele, 1974). W dniu 23 XI 1977 na scenie T. Małego obchodziła jubileusz 50-lecia pracy scen w roli Anny Siemionowny (Miesiąc na wsi).
Talent, predyspozycje aktorskie i doskonale opanowany warsztat, a także dobre warunki zewnętrzne, mocny głos, znakomita dykcja, pozwalały jej grać, niemal od pocz. kariery, odpowiedzialne i duże role w poważnym repertuarze romantycznym i klasycznym, a także w ambitnym, współczesnym. Jak napisano w programie jubileuszowym były to:,,wymagające dojrzałości zawodowej i rozmachu, role najbardziej różnorodne pod względem treści, charakteru i rodzajów uczuciowych- od liryki do silnie dramatycznych i skrajnie charakterystycznych”. Grała bohaterki dramatów Szekspira, Schillera, Słowackiego, Wyspiańskiego, a także wymagające innych środków aktorskich postaci ze sztuk Ibsena, Gorkiego, Zapolskiej i współczesnych kobiet w repertuarze ros. i niemieckim. Do udanych należały jej role fredrowskie, od których zaczęła występy po wojnie; podobała się jako zabawna Szambelanowa w Panu Jowialskim ,,dyskretnie i naturalnie zagrana”, Podstolina w Zemście. Tworzone przez aktorkę postaci były wyraziste: ,,ujmowała każdą rolę zdecydowanym chwytem” – pisal S. Marczak-Oborski – jej role Rukienie, Pani de Saint-Genis, Pani Balowej, miały ,,soczystość obyczajowej obserwacji, dosadność wyrazu i ów margines własnej prawdy życiowej, która przerasta materiał tekstowy i daje postaci dosyt scenicznego istnienia”. Jedną z najciekawszych była Idalia w Fantazym, zagrana wg Marczaka-Oborskiego ,,mocno, energicznie”, w zgodzie z koncepcją reżysera i własnymi warunkami, a na przekór dotychczasowej tradycji. Według niektórych krytyków zubożyła ,,poetycki wątek roli, lśniącej psychologicznymi meandrami” (T. Kwiatkowski), była ,,za poważna, zbyt narzucająca się, zbyt dominująca nad sceną”, nie miała ,,romantycznej lekkości, poetyckiej zadumy, melancholizującego zamyślenia” (W. Zechenter). Po kilku latach wystąpiła z powodzeniem w Fantazym jako zabawna w swej egzaltacji Hrabina Respektowa. Uznaniem cieszyły się te jej role, w których mogła zademonstrować znakomitą technikę mówienia wiersza, np. w Barbarze Radziwiłłównie, Weselu i dramatach Szekspira.
Przez wiele lat wykładała na uczelniach teatr.: od kwietnia 1945 w Studiu Teatr. przy T. Miejskim w Łodzi, w 1945-46 w reaktywowanym tam PIST, w 1946-49 dykcję w warsz. PWST z siedzibą w Łodzi, w 1950-54 wymowę w PWST w Krakowie, w 1962-75 technikę i wyrazistość mowy w PWST w Warszawie.
Była Czł. Zasłużonym i działaczką SPATiF-ZASP-u, współzałożycielką Stow. Terapeutów Mowy. Wraz z H. Szletyńskim opublikowała Prawidłowe mówienie. Ćwiczenia i wskazówki (Warszawa 1975, 1982).

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 M-Ż Warszawa 2016

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *