Jedyńska Irena

Irena Jedyńska (ilustracja nr 16, 1928)
Jedyńska Irena
Data urodzenia:
1904-05-31 Warszawa
Data śmierci:
1987-06-02 Skolimów

tancerka, aktorka, choreografka;

Była córką Antoniego Lucjana J., piekarza-cukiernika, i Eugenii z Berowskich, krawcowej; żoną urzędnika Ludwika Szajewskiego (zaginął w czasie II wojny światowej). W 1910-19 uczyła się w szkole baletowej przy T. Wielkim w Warszawie, gdzie jej nauczycielami byli m.in. J.Rutkowska, J.Walczak i P. Zajlich. Niezwykle utalentowana, bardzo wcześnie, bo już od 1911 zaczęła występować na scenie T.Wielkiego, w T. Nowości, a latem w Dolinie Szwajcarskiej i w ogrodzie Bagatela. Tańczyła zarówno w tzw. baletach dziecięcych (przedstawieniach w wykonaniu uczniów szkoły), np. w Zabawie dziecięcej (1914), czy jako Zośka i w solo mazurze w Weselu w Ojcowie (1915), jak też z zespołem baletu warsz. w rolach dzieci, a potem dziewcząt, np. w 1915 jako Amorek (Katarzyna, córka bandyty), Suzetta (Rococo), w 1916 w mazurku i tańcu elfów (Pan Twardowski A. Sonnenfelda), w 1917 jako Nimfa leśna (Baśń leśna), w sez. 1917/18 w Nocy Walpurgi. Po ukończeniu szkoły z pierwszą lokatą, latem 1919 występowała w Warszawie na scenie t. przy ul. Karowej 18 (tzw. teatr WUM), m.in. w Idylli nimf – ,,widowisku plastycznym na wodzie”, jak określała prasa. W tymże 1919 została zaangażowana do Ballets Russes S. Diagilewa i do 1921 z jego zespołem występowała  w Londynie, Paryżu (np. w 1920 w Święcie wiosny), Rzymie, Mediolanie, Monte Carlo; wtedy też doskonaliła technikę taneczną pod kier. E. Cecchettiego. W 1921, z grupą tancerzy pod kier. L. Miasina, wyjechała do Ameryki Południowej , gdzie przebywała do końca 1923. Była tam solistką w zespole W. Mocchiego, który zorganizował tournée po Urugwaju, Brazylii, Peru, Chile, a potem solistką Teatro Colón w Buenos Aires, gdzie występowała np. w roli Lalki tańczącej kankana w La boutique fantasque.

Na sez. 1924/25 zaangażowała się do T.Wielkiego w Poznaniu i odtąd na scenie tej, do 1931, zajmowała (obok Z. Grabowskiej) stanowisko primabaleriny. Tańczyła wiodące role niemal w całym ówczesnym repertuarze, m.in. Hiszpankę (Wieszczka lalek), Kolombinę we Flircie Kolombiny w Divertissement VIII, Solistkę (Szopeniada), Marię (Manewry), Bachantkę (Wiosna i miłość), solo w Tańcach połowieckich – wszystkie w 1925; główną partię Motyla (Papillons, 1927), Zobeidę (Szeherezada, 1928)– obie te role na zmianę z Grabowską; Pannę Młodą (Wesele na wsi, 1928), Ducha nocy, Szarotkę i Ognika (Tatry, 1929), Boginię Podziemi, Władczynię Sjamu, Ukrainkę i Gwiazdę (Pan Twardowski L. Różyckiego, 1929), Colombinę (Miliony arlekina, 1931); do jej ulubionych należały: Bogini Podziemia, Zobeida i Colombina. W operach tańczyła np. w Klejnotach Madonny (Grazię), Hrabinie (w scenie baletowej Zefir i Flora w duecie z Grabowską), Lakmé, Faworycie; w operetkach w Gejszy, Skowronku, Frasquicie. Po jej występie w Panu Twardowskim w 1929, T.Kassern pisał, że we wszystkich rolach ,,zachwycała lekkością, niezwykłą precyzją i skoordynowaniem ruchów. Taniec jej wywoływał takie wrażenie, jak złocisty, idealnie wyrównany śpiew bel canto”.

,,Była tancerką o wszechstronnych możliwościach, precyzyjna w układach klasycznych, pełna dynamiki w charakterystycznych, dysponowała również umiejętnościami aktorskimi” (B.Mamontowicz-Łojek). Zdolności aktorskie, obok umiejętności tanecznych, a poza tym dobry głos i dokonała aparycja, pozwoliły jej występować z powodzeniem w operetkach i komediach muz. także w rolach, a nie tylko partiach tanecznych. W 1926 wystąpiła w tyt. roli w filmie Cyganka Aza wg Chaty za wsią J.I.Kraszewskiego. W sierpniu 1931 grała w pozn. T.Nowym w komedii muz. Jak stać się bogatym i szczęśliwym, a we wrześniu t.r., kiedy T. Wielki po ogólnopol. strajku w teatrach zawiesił działalność, została zaangażowana do T.Nowego, gdzie np. 26 IX 1931 zagrała Wandę (Mąż z grzeczności), obok występującego gościnnie J.Leszczyńskiego.

W 1932 została primabaleriną w T. Nowości w Warszawie; wystąpiła w operetkach: Wiktoria i jej huzar, Kwiat Hawajów, Szaleństwa Colette. Później, do 1935, tańczyła nadal na scenach warsz. w rewiach, m.in. pod kier. K.Krukowskiego i T.Faliszewskiego. W 1933 wzięła udział w filmie Wyrok życia. W sez. 1935/36 była primabaleriną w T.Miejskim w Bydgoszczy; tańczyła tu w rewiach i operetkach np. w Dubarry, w duecie z J. Fabianem w czardaszu w Żółtej lilii; opracowała też choreografię do Zuzy i Rozkosznej dziewczyny. W 1937 występowała w rewiowym kinoteatrze Bagatela w Krakowie. W sez. 1937/38 była solistką warsz. T.Wielkiego; wystąpiła w Panu Twardowskim (jako Krasawica i Gwiazda oraz w czardaszu z S.Baliszewskim i tańcu solo ze sztyletami), w Hrabinie (jako Bachantka), Słońcu Meksyku, Manewrach jesiennych (w czardaszu). W lutym 1938 wzięła udział  w Festiwalu Tańca w T.Wielkim w Warszawie, prezentując w parze z A. Sobiszewskim Zaloty chłopskie H. Wieniawskiego i Kujawiaka-oberka W. Osmańskiego. Podczas strajku okupacyjnego w warsz. T.Wielkim (luty-marzec 1938), trwającego z powodu niewypłacania gaż, należała do komitetu strajkowego, w wyniku czego została zwolniona i do wybuchu wojny znowu występowała w warsz. t. rewiowych oraz w Łodzi.

W czasie II wojny świat. i okupacji niem., w 1939-42 pracowała jako kelnerka. Od 1942 występowała w Warszawie w jawnych t. rewiowych: Kometa, Miraż, Nowy Miraż, np. jako Aza (Chata za wsią,1944). Po powstaniu warsz. była więźniarką niem. obozów koncentracyjnych w Auschwitz, Buchenwaldzie i Ravensbrück. Po wyzwoleniu była na kuracji w Kristianstad w południowej Szwecji, gdzie zorganizowała zespół taneczny.

W październiku 1945 wróciła do kraju. W 1946-50 występowała w t. estradowych, m.in. jako aktorka komediowa zespołu objazdowego Zrzeszenia Artystów Scen Łódz. i Warsz.; potem przez rok była kasjerką w T.Współczesnym w Warszawie. W 1951, dzięki pomocy F.Parnella, została pedagożką baletu Opery Warszawskiej.W 1951-59 występowała na tej scenie w rolach mimicznych i epizodach solowych w baletach, np. jako Matka Pana Młodego (Harnasie, 1951), Matka (Suita hiszpańska, 1953), Pani Capuletti (Romeo i Julia, 1954); pełniła też funkcję asystenta choreografa. Ponadto, w 1952 była instruktorką koła tanecznego przy Min. Poczt i Telegrafów. W 1954-57 uczyła tańca klasycznego w warsz. Państw. Średniej Szkole Baletowej. Do grona jej uczniów należeli: B. Kociołkowska, K. Mazurówna, M. Bochenek, B.Olkusznik, E. Jaroń, W. Wiesiołlowski, A. Ludwicki. W 1955-57 wykładała metodykę tańca klasycznego na Wydz. Choreograficznym w warsz. PWST. W 1959-61 była pedagożką baletu i choreografką w Operetce w Szczecinie; opracowała tu choreografię do Balu w operze (1959), Kwiatu Hawajów (objęła też rolę Palmiry) i Bajadery (wystąpiła jako Księżna Lydana, 1960). W sez. 1961/62 była pedagożką baletu i choreografką w T.Muzycznym w Gdyni; opracowała choreografię do Króla włóczęgów i wystąpiła w roli Margot. W sez. 1963/64 pracowała w ognisku baletowym w Szczecinie. W 1964-67 była pedagożką baletu w Zespole Pieśni i Tańca ,,Mazowsze”. Od 1 VIII 1967 przeszła na emeryturę , a w 1970 zamieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. W 1982 była honorową przewodniczącą jury IV Ogólnopolskiego Konkursu Tańca i Choreografii w Gdańsku. Obchodziła jubileusze: 5 VII 1959 – 40-lecia; 15 II 1960-45-lecia, na scenie warsz. Opery podczas uroczystego przedstawienia Jeziora łabędziego; w 1965 – 50-lecia pracy artystycznej.

Napisała podręcznik Tańczmy lepiej i piękniej. Technika nauczania tańca klasycznego w zespołach amatorskich (Warszawa 1963)

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017


Źródła:
1)

tancerka, aktorka, choreografka;

Była córką Antoniego Lucjana J., piekarza-cukiernika, i Eugenii z Berowskich, krawcowej; żoną urzędnika Ludwika Szajewskiego (zaginął w czasie II wojny światowej). W 1910-19 uczyła się w szkole baletowej przy T. Wielkim w Warszawie, gdzie jej nauczycielami byli m.in. J.Rutkowska, J.Walczak i P. Zajlich. Niezwykle utalentowana, bardzo wcześnie, bo już od 1911 zaczęła występować na scenie T.Wielkiego, w T. Nowości, a latem w Dolinie Szwajcarskiej i w ogrodzie Bagatela. Tańczyła zarówno w tzw. baletach dziecięcych (przedstawieniach w wykonaniu uczniów szkoły), np. w Zabawie dziecięcej (1914), czy jako Zośka i w solo mazurze w Weselu w Ojcowie (1915), jak też z zespołem baletu warsz. w rolach dzieci, a potem dziewcząt, np. w 1915 jako Amorek (Katarzyna, córka bandyty), Suzetta (Rococo), w 1916 w mazurku i tańcu elfów (Pan Twardowski A. Sonnenfelda), w 1917 jako Nimfa leśna (Baśń leśna), w sez. 1917/18 w Nocy Walpurgi. Po ukończeniu szkoły z pierwszą lokatą, latem 1919 występowała w Warszawie na scenie t. przy ul. Karowej 18 (tzw. teatr WUM), m.in. w Idylli nimf – ,,widowisku plastycznym na wodzie”, jak określała prasa. W tymże 1919 została zaangażowana do Ballets Russes S. Diagilewa i do 1921 z jego zespołem występowała  w Londynie, Paryżu (np. w 1920 w Święcie wiosny), Rzymie, Mediolanie, Monte Carlo; wtedy też doskonaliła technikę taneczną pod kier. E. Cecchettiego. W 1921, z grupą tancerzy pod kier. L. Miasina, wyjechała do Ameryki Południowej , gdzie przebywała do końca 1923. Była tam solistką w zespole W. Mocchiego, który zorganizował tournée po Urugwaju, Brazylii, Peru, Chile, a potem solistką Teatro Colón w Buenos Aires, gdzie występowała np. w roli Lalki tańczącej kankana w La boutique fantasque.

Na sez. 1924/25 zaangażowała się do T.Wielkiego w Poznaniu i odtąd na scenie tej, do 1931, zajmowała (obok Z. Grabowskiej) stanowisko primabaleriny. Tańczyła wiodące role niemal w całym ówczesnym repertuarze, m.in. Hiszpankę (Wieszczka lalek), Kolombinę we Flircie Kolombiny w Divertissement VIII, Solistkę (Szopeniada), Marię (Manewry), Bachantkę (Wiosna i miłość), solo w Tańcach połowieckich – wszystkie w 1925; główną partię Motyla (Papillons, 1927), Zobeidę (Szeherezada, 1928)– obie te role na zmianę z Grabowską; Pannę Młodą (Wesele na wsi, 1928), Ducha nocy, Szarotkę i Ognika (Tatry, 1929), Boginię Podziemi, Władczynię Sjamu, Ukrainkę i Gwiazdę (Pan Twardowski L. Różyckiego, 1929), Colombinę (Miliony arlekina, 1931); do jej ulubionych należały: Bogini Podziemia, Zobeida i Colombina. W operach tańczyła np. w Klejnotach Madonny (Grazię), Hrabinie (w scenie baletowej Zefir i Flora w duecie z Grabowską), Lakmé, Faworycie; w operetkach w Gejszy, Skowronku, Frasquicie. Po jej występie w Panu Twardowskim w 1929, T.Kassern pisał, że we wszystkich rolach ,,zachwycała lekkością, niezwykłą precyzją i skoordynowaniem ruchów. Taniec jej wywoływał takie wrażenie, jak złocisty, idealnie wyrównany śpiew bel canto”.

,,Była tancerką o wszechstronnych możliwościach, precyzyjna w układach klasycznych, pełna dynamiki w charakterystycznych, dysponowała również umiejętnościami aktorskimi” (B.Mamontowicz-Łojek). Zdolności aktorskie, obok umiejętności tanecznych, a poza tym dobry głos i dokonała aparycja, pozwoliły jej występować z powodzeniem w operetkach i komediach muz. także w rolach, a nie tylko partiach tanecznych. W 1926 wystąpiła w tyt. roli w filmie Cyganka Aza wg Chaty za wsią J.I.Kraszewskiego. W sierpniu 1931 grała w pozn. T.Nowym w komedii muz. Jak stać się bogatym i szczęśliwym, a we wrześniu t.r., kiedy T. Wielki po ogólnopol. strajku w teatrach zawiesił działalność, została zaangażowana do T.Nowego, gdzie np. 26 IX 1931 zagrała Wandę (Mąż z grzeczności), obok występującego gościnnie J.Leszczyńskiego.

W 1932 została primabaleriną w T. Nowości w Warszawie; wystąpiła w operetkach: Wiktoria i jej huzar, Kwiat Hawajów, Szaleństwa Colette. Później, do 1935, tańczyła nadal na scenach warsz. w rewiach, m.in. pod kier. K.Krukowskiego i T.Faliszewskiego. W 1933 wzięła udział w filmie Wyrok życia. W sez. 1935/36 była primabaleriną w T.Miejskim w Bydgoszczy; tańczyła tu w rewiach i operetkach np. w Dubarry, w duecie z J. Fabianem w czardaszu w Żółtej lilii; opracowała też choreografię do Zuzy i Rozkosznej dziewczyny. W 1937 występowała w rewiowym kinoteatrze Bagatela w Krakowie. W sez. 1937/38 była solistką warsz. T.Wielkiego; wystąpiła w Panu Twardowskim (jako Krasawica i Gwiazda oraz w czardaszu z S.Baliszewskim i tańcu solo ze sztyletami), w Hrabinie (jako Bachantka), Słońcu Meksyku, Manewrach jesiennych (w czardaszu). W lutym 1938 wzięła udział  w Festiwalu Tańca w T.Wielkim w Warszawie, prezentując w parze z A. Sobiszewskim Zaloty chłopskie H. Wieniawskiego i Kujawiaka-oberka W. Osmańskiego. Podczas strajku okupacyjnego w warsz. T.Wielkim (luty-marzec 1938), trwającego z powodu niewypłacania gaż, należała do komitetu strajkowego, w wyniku czego została zwolniona i do wybuchu wojny znowu występowała w warsz. t. rewiowych oraz w Łodzi.

W czasie II wojny świat. i okupacji niem., w 1939-42 pracowała jako kelnerka. Od 1942 występowała w Warszawie w jawnych t. rewiowych: Kometa, Miraż, Nowy Miraż, np. jako Aza (Chata za wsią,1944). Po powstaniu warsz. była więźniarką niem. obozów koncentracyjnych w Auschwitz, Buchenwaldzie i Ravensbrück. Po wyzwoleniu była na kuracji w Kristianstad w południowej Szwecji, gdzie zorganizowała zespół taneczny.

W październiku 1945 wróciła do kraju. W 1946-50 występowała w t. estradowych, m.in. jako aktorka komediowa zespołu objazdowego Zrzeszenia Artystów Scen Łódz. i Warsz.; potem przez rok była kasjerką w T.Współczesnym w Warszawie. W 1951, dzięki pomocy F.Parnella, została pedagożką baletu Opery Warszawskiej.W 1951-59 występowała na tej scenie w rolach mimicznych i epizodach solowych w baletach, np. jako Matka Pana Młodego (Harnasie, 1951), Matka (Suita hiszpańska, 1953), Pani Capuletti (Romeo i Julia, 1954); pełniła też funkcję asystenta choreografa. Ponadto, w 1952 była instruktorką koła tanecznego przy Min. Poczt i Telegrafów. W 1954-57 uczyła tańca klasycznego w warsz. Państw. Średniej Szkole Baletowej. Do grona jej uczniów należeli: B. Kociołkowska, K. Mazurówna, M. Bochenek, B.Olkusznik, E. Jaroń, W. Wiesiołlowski, A. Ludwicki. W 1955-57 wykładała metodykę tańca klasycznego na Wydz. Choreograficznym w warsz. PWST. W 1959-61 była pedagożką baletu i choreografką w Operetce w Szczecinie; opracowała tu choreografię do Balu w operze (1959), Kwiatu Hawajów (objęła też rolę Palmiry) i Bajadery (wystąpiła jako Księżna Lydana, 1960). W sez. 1961/62 była pedagożką baletu i choreografką w T.Muzycznym w Gdyni; opracowała choreografię do Króla włóczęgów i wystąpiła w roli Margot. W sez. 1963/64 pracowała w ognisku baletowym w Szczecinie. W 1964-67 była pedagożką baletu w Zespole Pieśni i Tańca ,,Mazowsze”. Od 1 VIII 1967 przeszła na emeryturę , a w 1970 zamieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. W 1982 była honorową przewodniczącą jury IV Ogólnopolskiego Konkursu Tańca i Choreografii w Gdańsku. Obchodziła jubileusze: 5 VII 1959 – 40-lecia; 15 II 1960-45-lecia, na scenie warsz. Opery podczas uroczystego przedstawienia Jeziora łabędziego; w 1965 – 50-lecia pracy artystycznej.

Napisała podręcznik Tańczmy lepiej i piękniej. Technika nauczania tańca klasycznego w zespołach amatorskich (Warszawa 1963)

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *