Pobóg Kielanowski Leopold

Pobóg Kielanowski Leopold
Data urodzenia:
1907-02-18 Lwów
Data śmierci:
1988-01-03 Londyn

aktor, reżyser, kierownik artyst., dyr. teatru;

 

Był synem lekarza Bolesława K. i Marii Wincenty z Lityńskich; mężem najpierw aktorki Walentyny Aleksandrowicz (zginęła 28 IX 1943 w Auschwitz), potem Zofii z Tarnopolskich Messon (ślub 12 IX 1951 w Londynie). Od 1913 uczył się w pryw. Szkole Świętego Józefa we Lwowie. W 1914-16 naukę kontynuował w Weizu i w Grazu w Austrii, gdzie znalazł się z rodziną na skutek działań wojennych. Po powrocie do Lwowa, uczył się w gim. realnym, a maturę zdał tu w 1925 w VIII Gimn. Państwowym im. Króla Kazimierza Wielkiego. W tych latach duży wpływ na jego zainteresowania literackie i teatralne miał nauczyciel języka pol. i franc., dramatopisarz K. Brończyk, który  zaangażował go do pracy w prowadzonym  przez siebie t. szkolnym. Jeszcze jako uczeń, wystąpił pierwszy raz na scenie 4 XII 1921 w lwow. Miejskim T. Małym, grając w zastępstwie  rolę Józia w Małżeństwo Loli. W 1925-29 studiował we Lwowie filologię pol. i historię kultury na Wydz. Humanistycznym Uniw. Jana Kazimierza. Już w gimn. rozpoczął lekcje recytacji i gry scen. u seniorki sceny lwow. Teofili Nowakowskiej. Po maturze aktorstwa uczył go Janusz Strachocki, a śpiewu A. Niżankowski. W tym czasie często  występował jako recytator. Dnia 23 VI 1927 zdał eksternistyczny egzamin aktorski przed komisją ZASP-u. Debiutował pod pseud. Pobóg (od herbu Kielanowskich), 3 IX 1927 w T. Wielkim we Lwowie, jako Don Henryk (Książę Niezłomny) w reż. T. Trzcińskiego, u boku J. Osterwy (Don Fernanda). Jako Stanisław lub Leopold Pobóg występował odtąd w lwow. T. Miejskich do końca sez. 1932/33 i jeszcze na pocz. 1933/34 (wrzesień-październik 1933). Zagrał wówczas ok. 40 ról, w różnorodnym repertuarze, przeważnie niewielkich, takich, jak w 1927: Syn i Jedna z Masek (Wyzwolenie); w 1928: Widmo (Wesele), Marcellus i Aktor II (Hamlet), Walery (Świętoszek), Aleksander/Parys (Odprawa posłów greckich), tyt. Miłosierdzie; w 1932: Helion (Samuel Zborowski), Ktesippos (Powrót Odysa); w 1933 Kosiński (Zbójcy); z większych był to w 1929 Antoni (Pan Damazy) i Wacław (Zemsta). W 1931-33 pracował również w T. Miejskich we Lwowie jako sekretarz lit. i redaktor ,,Sceny Lwowskiej”. Współpracował z Po. Radiem, dla którego pisał i reżyserował słuchawiska, m.in. z M. Grzędzielską Jako drzewiej miłowano i Majówkę filomatów.

Po studiach, rozpoczął u prof. J. Kleinera pracę nad doktoratem, który obronił 22 VI 1932 na temat: Wizja malarska w utworach dramatycznych Stanisława Wyspiańskiego. W 1931 -33 prowadził na Uniw. Jana Kazimierza lektorat wymowy oraz Koło Artyst., które dawało występy dla publiczności, nie tylko uniwersyteckiej. Interesowała go recytacja zbiorowa i inscenizacja poezji. przed komisją PIST-u w Warszawie zdał 21 VI 1933 egzamin reżyserski na który przygotował Wyzwolenie ze słuchaczami Wydz. Sztuki Aktorskiej. Od 27 X 1933 do 14 IV 1934 przebywał za granicą na stypendium naukowo-artystycznym Narodowego Funduszu Kultury. Był pięć miesięcy w Paryżu, gdzie słuchał wykładów na Sorbonie i brał udział w próbach jako asystent G. Baty`ego w t. Montparnasse; napisał rozprawę pt. Prawa języka mówionego. Dwa miesiące spędził we Włoszech, a dwa tygodnie w Wiedniu.

Po powrocie z zagranicy, na sez. 1934/35 zaangażował się jako aktor i reżyser do T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Używał odtąd na scenie nazwiska Kielanowski lub Pobóg- Kielanowski. Reżyserował tu 7 premier i zagrał 10 ról; ważniejsze: Sobolewski (Dziady, 1934; też reżyseria), Oswald (Upiory), tyt. Mikołaj Kopernik w sztuce. L. H. Morstina, Jan (Nocne loty), Kasztelan (Zaczarowane koło). Jego insc. Dziadów i Mikołaja Kopernika zespół toruński pokazał podczas objazdów po Pomorzu, m.in. w Gdańsku (1934, 1935), Dziady także np. w Płocku (1934). Nakłonił Morstina do przeróbki jego powieści o Koperniku na dramat pt. Mikołaj Kopernik (Kłos panny), który w opracowaniu scen. i reżyserii K. wystawiono w Toruniu (prem. 20 II 1935), a potem w objeździe. Dramat ten w reżyserii K. (i z nim w roli tyt.) wystawiony został też 23 VI 1936 przez Polski T. Akademicki (Poltea) Uniw. Jagiell. na dziedzińcu Collegium Maius; przedstawienie pokazano również w maju 1936 w Rumunii, Bułgarii, Jugosławii i na Węgrzech, a w Krakowie ponownie w czerwcu 1936 oraz 12 i 13 VI 1937 na dziedzińcu wawelskim.

Od jesieni 1935 do wiosny 1938 (przez trzy sezony), występował i reżyserował w T. Polskim w Katowicach. W tym czasie zagrał 13 ról i wyreżyserował 21 przedstawień. Najważniejsze role: w 1936 Poeta (Wesele) i Konrad (Wyzwolenie), w 1938 Don Fernand (Książę Niezłomny). Prace reżyserskie w 1935: Gwałtu, co się dzieje ! i ponownie Dziady; w 1936: Turoń i Wyzwolenie (prem. 17 IX t.r. połączona z nadaniem teatrowi imienia Wyspiańskiego); w 1937; Wesele na Górnym Śląsku, Moralność pani Dulskiej i Zygmunt August Wyspiańskiego; w 1938: Książę Niezłomny. Współpracował też z radiem katowickim jako autor i reżyser audycji literackich.

Od 1 IX 1938 został dyr. T. Miejskiego na Pohulance w Wilnie. Sprawował tę funkcję (po zmianie rządu na Litwie, od czerwca 1940 jako p.o. dyrektora) do 18 IX 1940. Jako aktor wystąpił tylko w jednej roli: Stanisława Augusta we wznowieniu Rejtana Brończyka (11 XI 1939). Ale wyreżyserował 15 premier i były to np. w 1938: Wyzwolenie i Sędzia z Zalamei; w 1939: Zazdrość i medycyna, Rejtan, Głupi Jakub, Krewniaki i Dobra wróżka; w 1940; Tessa i Maria Stuart Słowackiego. Do wybuchu wojny niem.-radz. w czerwcu 1941, wystawił jeszcze trzy przedstawienia w Państw. T. Dramatycznym w Wilnie, były to: w listopadzie 1940 – Mickiewicz i Puszkin pod pomnikiem Piotra I (układ tekstów K.), w styczniu 1941- Wieczór Trzech Króli i w maju 1941 – Niepotrzebny człowiek.

Jesienią 1941, wraz żoną, przedostał się z Wilna do Warszawy. Korzystając z wcześniejszych kontaktów, włączył się w życie konspiracyjne, okupowanej przez Niemców stolicy. Od 1942 był żołnierzem AK (pseud. ,,Paweł”), współpracował m.in. z Unią Jerzego Brauna i ,,Kulturą Jutra”, brał udział w podziemnym życiu literacko-artystycznym. Pracował w kawiarni, a po aresztowaniu żony (w marcu 1943) wyjechał z Warszawy do Puław, gdzie zatrudnił się jako bibliotekarz w Instytucie Rolniczym. W sierpniu 1944 przedostał się do Warszawy na teren nieobjęty powstaniem, został przypadkowo zatrzymany i wywieziony na roboty do Niemiec. Koniec wojny, w maju 1945, zastał go w jednym z obozów dla uchodźców w Niemczech, skąd przedostał się do ośrodka przejściowego dla ludności cywilnej w Porto San Giorgio nad Adriatykiem. Tam odnalazła go J. Domańska i zaprosiła do współpracy z T. Dramatycznym 2 Korpusu Pol., który stacjonował wówczas w Recanati. W grudniu 1945 został kier. nowo powstałego przy tym teatrze Studium Teatr. (otwarcie 31 III 1946). Wyreżyserował dla T. Dramatycznego 2 Korpusu dwa przedstawienia: Dwa tuziny szkarłatnych róż (prem. 12 IV 1946 w Recanati) i Skalmierzanki (opóźniona, z powodów reorganizacyjnych, prem. dopiero 19 I 1947 Edynburgu). Z tym zespołem w sierpniu 1946 przybył do Wielkiej Brytanii. Najpierw był w jednym z obozów na terenie Szkocji, w którym zostali rozmieszczeni artyści, a od jesieni 1948, po oficjalnym rozwiązaniu T. Dramatycznego 2 Korpusu, zamieszkał w Londynie.
Był jednym z głównych organizatorów pol. życia teatr. na emigracji. Przez ponad 20 lat społecznie kierował teatrem, który powstał po demobilizacji w 1948 i działał w Londynie pod różnymi nazwami (Polski T. Dramatyczny, T. Polski im. J. Słowackiego, T. Polski, T. Polski ZASP). W 1948-61 i 1965–78 był jego dyrektorem, kierownikiem artyst., reżyserem i aktorem. Pod jego też kierownictwem otwarto 30 IX 1951 w Londynie Studium Teatralne. W 1947 najpierw opracował wraz z W. Radulskim monumentalne widowisko pt. Droga Konrada (1 VII t.r w Scala Theatre, w reż. Radulskiego; ,,spektakl przedstawiający drogę polskiego bohatera do osobistej i narodowej wolności, poprzez dzieje Konrada z Dziadów, Konrada z Wyzwolenia, Sułkowskiego z dramatu Żeromskiego i sceny Nie-Boskiej komedii”), a potem reżyserował Spotkanie W. Budzyńskiego (7 1 1948). W 1948 wystawił też: Displaced Person, Chorego z urojenia, Wesele (grał Poetę); w 1949: Szkarłatne róże, Sami swoi, Trzy wiosny; w 1950: Rozdroże miłości (grał Księdza Jana), Ulice Podwale 7, Kroki na schodach; w 1951: Lekkomyślną siostrę i Grzech. Zagrał Księdza w Sędziach w reż. Z. Nowakowskiego (1951). W I. następnych reżyserował ponad 80 przedstawień, w większości kameralnych, małoobsadowych, a także akademii i widowisk okolicznościowych o charakterze patriotycznym, z udziałem wielu statystów, nie tylko na małej scence Ogniska Pol., ale również duże spektakle w Scala Theatre czy Royal Albert Hall, a nawet na stadionie White City, a po otwarciu Pol. Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (POSK-u) również na tej scenie. Były to np.: Zygmunt August Wyspiańskiego(1952), Zazdrość i medycyna (1954), Pan Tadeusz (1955), Cień (1956), Przygoda florencka i Wyzwolenie (1957), Buntownica (1958), Milczenie i Mama przyjechała (1959), Bohaterom nie udziela się kredytu (1960), Tramwaj zwany pożądaniem (1961), Dzwony z Czeremszy (1962), Tango (1965), Kwatera nad Adriatykiem i Pierwiastek z minus jeden (1966), Waiting Room i Piękna Lucynda (1967), Derby w pałacu i Rodzina (1968), Fizycy (1969), Obrona Ksantypy i Zemsta (1970), Świadek (1971), Lenin, Dwa teatry i Ciotunia (1972), Szczęśliwe wydarzenie, Pan Jowialski i Świętoszek (1973), Wielki szlem, Lekarz bezdomny, Świeca na wietrze (1974), Oberlangen (1975), Apetyt na czereśnie, Pani Gabriela i Uciekła mi przepióreczka (1976), Przed sklepem jubilera (wystąpił też jako Ktoś i była to jego ostatnia rola, 1979), Ambasador (1982). Ostatnią sztuką, którą reżyserował była Preclarka z Pohulanki (1987).
,,W polskim środowisku teatralnym Londynu zajmował latami pozycję przywódczą” (K. Braun). Od 1953 (z przerwami) był długoletnim prezesem ZASP-u za Granicą, od 1980 prezesem honorowym i, jak napisała I. Delmar: „Był on nie tylko ojcem duchowym polskiej kultury teatralnej na Obczyźnie –  dla nas w ZASP-ie był on ,<<Księciem niezłomnym» naszego Związku i naszego Teatru”. Przez 20 lat (1952-72) kierował, a do końca życia współpracował w Londynie z Sekcją Pol. monachijskiej rozgłośni Radia Wolna Europa. Przeprowadzał wywiady z pisarzami i artystami pol., przebywającymi na emigracji, wygłaszał pogadanki o literaturze i teatrze, omawiał premiery teatr. film., prezentował nowości wydawnicze i czytał własne wspomnienia. W 1975 został profesorem Pol. Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO), w którym wykładał historię literatury i kultury pol. oraz prowadził zajęcia praktyczne na kursach teatralnych. Od drugiej poł. lat 70. mieszkał na Maderze, gdzie na otwarcie T. Miejskiego w Funchalu wystawił w języku portugalskim Wieczór Trzech Króli (1978). Przez wiele lat w prasie emigracyjnej („Wiadomości”, ,,Tydzień Polski”) ogłaszał artykuły, eseje i wspomnienia na tematy teatr. i literackie. W ostatnim okresie życia, zafascynowany historią króla Polski i Węgier Władysława III, napisał Odyseję Władysława Warneńczyka (wyd. Londyn 1990). Był człowiekiem o dużym uroku osobistym, zjednywał ludzi swą kulturą i wdziękiem.  Trafną charakterystykę K. jako aktora i reżysera, skreśliła W „Pamiętniku Teatralnym” w „Nocie biograficznej”, badaczka jego życia i twórczości, E. Nawrat: „Był wysokim, szczupłym szatynem o nieco pociągłej twarzy, regularnych rysach i piwnych oczach. Natura wyposażyła go – wedle świadectw współczesnych – w <<wiele miękkości i łagodności w ruchach i brzmieniu głos>>. Posiadał dużą kulturę słowa i umiejętność mówienia wiersza. Nie potrafił «głosu swego przepoić tłumaczącym się jasno żarem uczuciowym», ale umiał wydobyć wdzięk młodości i szlachetności postaci. Grywał amantów, młodych arystokratów w sztukach konwersacyjnych i salonowych (np. Algernona Moncrieff w Bracie marnotrawnym Wilde’a, Armanda Duval w Damie kameliowej), postacie wrażliwe i szlachetne (np. Don Fernanda w Księciu Niezłomnym, Kopernika w sztuce Morstina). Jako reżyser, już przed wojną zasłużył sobie na tytuł monumentalisty scenicznego obdarzył go nim Tymon Terlecki), wystawiając we własnym opracowaniu dwukrotnie Dziady i Wyzwolenie oraz Zygmunta Áugusta Wyspiańskiego, Księcia Niezłomnego i Marię Stuart Słowackiego. W dramatach romantyków i Wyspiańskiego pasjonowały go przemiany bohatera i jego urastanie wewnętrzne, które umiał przekonująco i sugestywnie pokazać za pomocą środków scenicznych właściwych teatrowi poetycko-wizyjnemu. Z klasyki światowej zrobił dwa znakomite przedstawienia: Sędziego z Zalamei i Wieczór Trzech Króli, oba w Wilnie”. „Jako reżyser, a przede wszystkim dyrektor teatru, sprzyjał rozwojowi współczesnej polskiej dramaturgii. Realizował prapremiery polskich dramatów przed wojną, szczególnie zaś na emigracji, gdzie istotny sens działalności teatralnej widział w ukazywaniu sztuk współczesnych, poruszających żywotne problemy polskiej społeczności”. „Miał swój własny program teatralny: wydobywania z dramatu posłania moralnego i wyrażania go bogatymi, nierealistycznymi, poetyckimi środkami teatralnymi”, dodawał K. Braun. Przed II wojną świat. najlepsze, najowocniejsze okresy działalności K., to jego dyrekcje w Katowicach i Wilnie; w obu tych miastach stworzył placówki o wysokim poziomie artyst., które zajęły ważne miejsce w życiu miast. Wśród licznych nagród, otrzymał też teatralną nagrodę londyńskiego „Dziennika Polskiego” oraz Fundacji Feliksa Łaskiego za całokształt pracy artystycznej. Miał również wiele odznaczeń, także za zasługi wojenne.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

Źródła:
1)

aktor, reżyser, kierownik artyst., dyr. teatru;

 

Był synem lekarza Bolesława K. i Marii Wincenty z Lityńskich; mężem najpierw aktorki Walentyny Aleksandrowicz (zginęła 28 IX 1943 w Auschwitz), potem Zofii z Tarnopolskich Messon (ślub 12 IX 1951 w Londynie). Od 1913 uczył się w pryw. Szkole Świętego Józefa we Lwowie. W 1914-16 naukę kontynuował w Weizu i w Grazu w Austrii, gdzie znalazł się z rodziną na skutek działań wojennych. Po powrocie do Lwowa, uczył się w gim. realnym, a maturę zdał tu w 1925 w VIII Gimn. Państwowym im. Króla Kazimierza Wielkiego. W tych latach duży wpływ na jego zainteresowania literackie i teatralne miał nauczyciel języka pol. i franc., dramatopisarz K. Brończyk, który  zaangażował go do pracy w prowadzonym  przez siebie t. szkolnym. Jeszcze jako uczeń, wystąpił pierwszy raz na scenie 4 XII 1921 w lwow. Miejskim T. Małym, grając w zastępstwie  rolę Józia w Małżeństwo Loli. W 1925-29 studiował we Lwowie filologię pol. i historię kultury na Wydz. Humanistycznym Uniw. Jana Kazimierza. Już w gimn. rozpoczął lekcje recytacji i gry scen. u seniorki sceny lwow. Teofili Nowakowskiej. Po maturze aktorstwa uczył go Janusz Strachocki, a śpiewu A. Niżankowski. W tym czasie często  występował jako recytator. Dnia 23 VI 1927 zdał eksternistyczny egzamin aktorski przed komisją ZASP-u. Debiutował pod pseud. Pobóg (od herbu Kielanowskich), 3 IX 1927 w T. Wielkim we Lwowie, jako Don Henryk (Książę Niezłomny) w reż. T. Trzcińskiego, u boku J. Osterwy (Don Fernanda). Jako Stanisław lub Leopold Pobóg występował odtąd w lwow. T. Miejskich do końca sez. 1932/33 i jeszcze na pocz. 1933/34 (wrzesień-październik 1933). Zagrał wówczas ok. 40 ról, w różnorodnym repertuarze, przeważnie niewielkich, takich, jak w 1927: Syn i Jedna z Masek (Wyzwolenie); w 1928: Widmo (Wesele), Marcellus i Aktor II (Hamlet), Walery (Świętoszek), Aleksander/Parys (Odprawa posłów greckich), tyt. Miłosierdzie; w 1932: Helion (Samuel Zborowski), Ktesippos (Powrót Odysa); w 1933 Kosiński (Zbójcy); z większych był to w 1929 Antoni (Pan Damazy) i Wacław (Zemsta). W 1931-33 pracował również w T. Miejskich we Lwowie jako sekretarz lit. i redaktor ,,Sceny Lwowskiej”. Współpracował z Po. Radiem, dla którego pisał i reżyserował słuchawiska, m.in. z M. Grzędzielską Jako drzewiej miłowano i Majówkę filomatów.

Po studiach, rozpoczął u prof. J. Kleinera pracę nad doktoratem, który obronił 22 VI 1932 na temat: Wizja malarska w utworach dramatycznych Stanisława Wyspiańskiego. W 1931 -33 prowadził na Uniw. Jana Kazimierza lektorat wymowy oraz Koło Artyst., które dawało występy dla publiczności, nie tylko uniwersyteckiej. Interesowała go recytacja zbiorowa i inscenizacja poezji. przed komisją PIST-u w Warszawie zdał 21 VI 1933 egzamin reżyserski na który przygotował Wyzwolenie ze słuchaczami Wydz. Sztuki Aktorskiej. Od 27 X 1933 do 14 IV 1934 przebywał za granicą na stypendium naukowo-artystycznym Narodowego Funduszu Kultury. Był pięć miesięcy w Paryżu, gdzie słuchał wykładów na Sorbonie i brał udział w próbach jako asystent G. Baty`ego w t. Montparnasse; napisał rozprawę pt. Prawa języka mówionego. Dwa miesiące spędził we Włoszech, a dwa tygodnie w Wiedniu.

Po powrocie z zagranicy, na sez. 1934/35 zaangażował się jako aktor i reżyser do T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Używał odtąd na scenie nazwiska Kielanowski lub Pobóg- Kielanowski. Reżyserował tu 7 premier i zagrał 10 ról; ważniejsze: Sobolewski (Dziady, 1934; też reżyseria), Oswald (Upiory), tyt. Mikołaj Kopernik w sztuce. L. H. Morstina, Jan (Nocne loty), Kasztelan (Zaczarowane koło). Jego insc. Dziadów i Mikołaja Kopernika zespół toruński pokazał podczas objazdów po Pomorzu, m.in. w Gdańsku (1934, 1935), Dziady także np. w Płocku (1934). Nakłonił Morstina do przeróbki jego powieści o Koperniku na dramat pt. Mikołaj Kopernik (Kłos panny), który w opracowaniu scen. i reżyserii K. wystawiono w Toruniu (prem. 20 II 1935), a potem w objeździe. Dramat ten w reżyserii K. (i z nim w roli tyt.) wystawiony został też 23 VI 1936 przez Polski T. Akademicki (Poltea) Uniw. Jagiell. na dziedzińcu Collegium Maius; przedstawienie pokazano również w maju 1936 w Rumunii, Bułgarii, Jugosławii i na Węgrzech, a w Krakowie ponownie w czerwcu 1936 oraz 12 i 13 VI 1937 na dziedzińcu wawelskim.

Od jesieni 1935 do wiosny 1938 (przez trzy sezony), występował i reżyserował w T. Polskim w Katowicach. W tym czasie zagrał 13 ról i wyreżyserował 21 przedstawień. Najważniejsze role: w 1936 Poeta (Wesele) i Konrad (Wyzwolenie), w 1938 Don Fernand (Książę Niezłomny). Prace reżyserskie w 1935: Gwałtu, co się dzieje ! i ponownie Dziady; w 1936: Turoń i Wyzwolenie (prem. 17 IX t.r. połączona z nadaniem teatrowi imienia Wyspiańskiego); w 1937; Wesele na Górnym Śląsku, Moralność pani Dulskiej i Zygmunt August Wyspiańskiego; w 1938: Książę Niezłomny. Współpracował też z radiem katowickim jako autor i reżyser audycji literackich.

Od 1 IX 1938 został dyr. T. Miejskiego na Pohulance w Wilnie. Sprawował tę funkcję (po zmianie rządu na Litwie, od czerwca 1940 jako p.o. dyrektora) do 18 IX 1940. Jako aktor wystąpił tylko w jednej roli: Stanisława Augusta we wznowieniu Rejtana Brończyka (11 XI 1939). Ale wyreżyserował 15 premier i były to np. w 1938: Wyzwolenie i Sędzia z Zalamei; w 1939: Zazdrość i medycyna, Rejtan, Głupi Jakub, Krewniaki i Dobra wróżka; w 1940; Tessa i Maria Stuart Słowackiego. Do wybuchu wojny niem.-radz. w czerwcu 1941, wystawił jeszcze trzy przedstawienia w Państw. T. Dramatycznym w Wilnie, były to: w listopadzie 1940 – Mickiewicz i Puszkin pod pomnikiem Piotra I (układ tekstów K.), w styczniu 1941- Wieczór Trzech Króli i w maju 1941 – Niepotrzebny człowiek.

Jesienią 1941, wraz żoną, przedostał się z Wilna do Warszawy. Korzystając z wcześniejszych kontaktów, włączył się w życie konspiracyjne, okupowanej przez Niemców stolicy. Od 1942 był żołnierzem AK (pseud. ,,Paweł”), współpracował m.in. z Unią Jerzego Brauna i ,,Kulturą Jutra”, brał udział w podziemnym życiu literacko-artystycznym. Pracował w kawiarni, a po aresztowaniu żony (w marcu 1943) wyjechał z Warszawy do Puław, gdzie zatrudnił się jako bibliotekarz w Instytucie Rolniczym. W sierpniu 1944 przedostał się do Warszawy na teren nieobjęty powstaniem, został przypadkowo zatrzymany i wywieziony na roboty do Niemiec. Koniec wojny, w maju 1945, zastał go w jednym z obozów dla uchodźców w Niemczech, skąd przedostał się do ośrodka przejściowego dla ludności cywilnej w Porto San Giorgio nad Adriatykiem. Tam odnalazła go J. Domańska i zaprosiła do współpracy z T. Dramatycznym 2 Korpusu Pol., który stacjonował wówczas w Recanati. W grudniu 1945 został kier. nowo powstałego przy tym teatrze Studium Teatr. (otwarcie 31 III 1946). Wyreżyserował dla T. Dramatycznego 2 Korpusu dwa przedstawienia: Dwa tuziny szkarłatnych róż (prem. 12 IV 1946 w Recanati) i Skalmierzanki (opóźniona, z powodów reorganizacyjnych, prem. dopiero 19 I 1947 Edynburgu). Z tym zespołem w sierpniu 1946 przybył do Wielkiej Brytanii. Najpierw był w jednym z obozów na terenie Szkocji, w którym zostali rozmieszczeni artyści, a od jesieni 1948, po oficjalnym rozwiązaniu T. Dramatycznego 2 Korpusu, zamieszkał w Londynie.
Był jednym z głównych organizatorów pol. życia teatr. na emigracji. Przez ponad 20 lat społecznie kierował teatrem, który powstał po demobilizacji w 1948 i działał w Londynie pod różnymi nazwami (Polski T. Dramatyczny, T. Polski im. J. Słowackiego, T. Polski, T. Polski ZASP). W 1948-61 i 1965–78 był jego dyrektorem, kierownikiem artyst., reżyserem i aktorem. Pod jego też kierownictwem otwarto 30 IX 1951 w Londynie Studium Teatralne. W 1947 najpierw opracował wraz z W. Radulskim monumentalne widowisko pt. Droga Konrada (1 VII t.r w Scala Theatre, w reż. Radulskiego; ,,spektakl przedstawiający drogę polskiego bohatera do osobistej i narodowej wolności, poprzez dzieje Konrada z Dziadów, Konrada z Wyzwolenia, Sułkowskiego z dramatu Żeromskiego i sceny Nie-Boskiej komedii”), a potem reżyserował Spotkanie W. Budzyńskiego (7 1 1948). W 1948 wystawił też: Displaced Person, Chorego z urojenia, Wesele (grał Poetę); w 1949: Szkarłatne róże, Sami swoi, Trzy wiosny; w 1950: Rozdroże miłości (grał Księdza Jana), Ulice Podwale 7, Kroki na schodach; w 1951: Lekkomyślną siostrę i Grzech. Zagrał Księdza w Sędziach w reż. Z. Nowakowskiego (1951). W I. następnych reżyserował ponad 80 przedstawień, w większości kameralnych, małoobsadowych, a także akademii i widowisk okolicznościowych o charakterze patriotycznym, z udziałem wielu statystów, nie tylko na małej scence Ogniska Pol., ale również duże spektakle w Scala Theatre czy Royal Albert Hall, a nawet na stadionie White City, a po otwarciu Pol. Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (POSK-u) również na tej scenie. Były to np.: Zygmunt August Wyspiańskiego(1952), Zazdrość i medycyna (1954), Pan Tadeusz (1955), Cień (1956), Przygoda florencka i Wyzwolenie (1957), Buntownica (1958), Milczenie i Mama przyjechała (1959), Bohaterom nie udziela się kredytu (1960), Tramwaj zwany pożądaniem (1961), Dzwony z Czeremszy (1962), Tango (1965), Kwatera nad Adriatykiem i Pierwiastek z minus jeden (1966), Waiting Room i Piękna Lucynda (1967), Derby w pałacu i Rodzina (1968), Fizycy (1969), Obrona Ksantypy i Zemsta (1970), Świadek (1971), Lenin, Dwa teatry i Ciotunia (1972), Szczęśliwe wydarzenie, Pan Jowialski i Świętoszek (1973), Wielki szlem, Lekarz bezdomny, Świeca na wietrze (1974), Oberlangen (1975), Apetyt na czereśnie, Pani Gabriela i Uciekła mi przepióreczka (1976), Przed sklepem jubilera (wystąpił też jako Ktoś i była to jego ostatnia rola, 1979), Ambasador (1982). Ostatnią sztuką, którą reżyserował była Preclarka z Pohulanki (1987).
,,W polskim środowisku teatralnym Londynu zajmował latami pozycję przywódczą” (K. Braun). Od 1953 (z przerwami) był długoletnim prezesem ZASP-u za Granicą, od 1980 prezesem honorowym i, jak napisała I. Delmar: „Był on nie tylko ojcem duchowym polskiej kultury teatralnej na Obczyźnie –  dla nas w ZASP-ie był on ,<<Księciem niezłomnym» naszego Związku i naszego Teatru”. Przez 20 lat (1952-72) kierował, a do końca życia współpracował w Londynie z Sekcją Pol. monachijskiej rozgłośni Radia Wolna Europa. Przeprowadzał wywiady z pisarzami i artystami pol., przebywającymi na emigracji, wygłaszał pogadanki o literaturze i teatrze, omawiał premiery teatr. film., prezentował nowości wydawnicze i czytał własne wspomnienia. W 1975 został profesorem Pol. Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO), w którym wykładał historię literatury i kultury pol. oraz prowadził zajęcia praktyczne na kursach teatralnych. Od drugiej poł. lat 70. mieszkał na Maderze, gdzie na otwarcie T. Miejskiego w Funchalu wystawił w języku portugalskim Wieczór Trzech Króli (1978). Przez wiele lat w prasie emigracyjnej („Wiadomości”, ,,Tydzień Polski”) ogłaszał artykuły, eseje i wspomnienia na tematy teatr. i literackie. W ostatnim okresie życia, zafascynowany historią króla Polski i Węgier Władysława III, napisał Odyseję Władysława Warneńczyka (wyd. Londyn 1990). Był człowiekiem o dużym uroku osobistym, zjednywał ludzi swą kulturą i wdziękiem.  Trafną charakterystykę K. jako aktora i reżysera, skreśliła W „Pamiętniku Teatralnym” w „Nocie biograficznej”, badaczka jego życia i twórczości, E. Nawrat: „Był wysokim, szczupłym szatynem o nieco pociągłej twarzy, regularnych rysach i piwnych oczach. Natura wyposażyła go – wedle świadectw współczesnych – w <<wiele miękkości i łagodności w ruchach i brzmieniu głos>>. Posiadał dużą kulturę słowa i umiejętność mówienia wiersza. Nie potrafił «głosu swego przepoić tłumaczącym się jasno żarem uczuciowym», ale umiał wydobyć wdzięk młodości i szlachetności postaci. Grywał amantów, młodych arystokratów w sztukach konwersacyjnych i salonowych (np. Algernona Moncrieff w Bracie marnotrawnym Wilde’a, Armanda Duval w Damie kameliowej), postacie wrażliwe i szlachetne (np. Don Fernanda w Księciu Niezłomnym, Kopernika w sztuce Morstina). Jako reżyser, już przed wojną zasłużył sobie na tytuł monumentalisty scenicznego obdarzył go nim Tymon Terlecki), wystawiając we własnym opracowaniu dwukrotnie Dziady i Wyzwolenie oraz Zygmunta Áugusta Wyspiańskiego, Księcia Niezłomnego i Marię Stuart Słowackiego. W dramatach romantyków i Wyspiańskiego pasjonowały go przemiany bohatera i jego urastanie wewnętrzne, które umiał przekonująco i sugestywnie pokazać za pomocą środków scenicznych właściwych teatrowi poetycko-wizyjnemu. Z klasyki światowej zrobił dwa znakomite przedstawienia: Sędziego z Zalamei i Wieczór Trzech Króli, oba w Wilnie”. „Jako reżyser, a przede wszystkim dyrektor teatru, sprzyjał rozwojowi współczesnej polskiej dramaturgii. Realizował prapremiery polskich dramatów przed wojną, szczególnie zaś na emigracji, gdzie istotny sens działalności teatralnej widział w ukazywaniu sztuk współczesnych, poruszających żywotne problemy polskiej społeczności”. „Miał swój własny program teatralny: wydobywania z dramatu posłania moralnego i wyrażania go bogatymi, nierealistycznymi, poetyckimi środkami teatralnymi”, dodawał K. Braun. Przed II wojną świat. najlepsze, najowocniejsze okresy działalności K., to jego dyrekcje w Katowicach i Wilnie; w obu tych miastach stworzył placówki o wysokim poziomie artyst., które zajęły ważne miejsce w życiu miast. Wśród licznych nagród, otrzymał też teatralną nagrodę londyńskiego „Dziennika Polskiego” oraz Fundacji Feliksa Łaskiego za całokształt pracy artystycznej. Miał również wiele odznaczeń, także za zasługi wojenne.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *