tancerz, choreograf, kierownik baletu;

Właściwie Feliks Jan Grzybek. Był synem Jana i Julii Grzybków, ogrodnika i kwiaciarki, mężem tancerek: Niny Pawliszczewej,  Zizi  Halamy i Marii Łapińskiej, ojcem tancerki Magdaleny Parnell. W 1910-15 uczył się w warsz. szkole baletowej pod kier. A. Gillerta, J. Walczaka i H. Rządcówny; od trzeciego miesiąca nauki występował na scenach WTR w baletach, operach i operetkach, tańcząc m.in. taniec holenderski w Rozwódce, Murzynka (Zabawa dziecięca), w Panu Twardowskim, Jeziorze Łabędzim i Szeherezadzie. W 1915 wyjechał do Rosji i do 1921 pracował w operze w Odessie jako solista, a od 1917 także jako choreograf; w sez. letnich występował m.in. w Petersburgu, Tyflisie i Kisłowodsku. W tych latach stykał się z wybitnymi tancerzami ros., jak M. Mordkin i M. Fokin. W 1921, jako dojrzały już artysta, powrócił do War­szawy. Wraz z żoną i partnerką N. Pawliszczewą współpracował jako tancerz i choreograf z warsz. t. operetkowymi, kabaretami i rewiami: Bagatela, Miraż, Wodewil (lato 1921), Qui Pro Quo (sez. 1921/22), Nowości (sez. 1922/23 i 1923/24) oraz Stańczyk (1923-24) i Niebieski Młyn (1923). W sez. letnich odbywał tournee po Polsce. Od 1923 grał także w filmach, m.in. Niewolnica miłości 1923, Biała trucizna, 1932. Na pocz. 1925 stworzył własny zespół taneczny, z którym do końca sez. występował we Francji, Włoszech, Algierze, Tuni­sie, Hiszpanii i Szwajcarii. W październiku 1925 miał wieczór baletowy w T. im. Bogusławskiego w Warszawie, w styczniu i lutym 1926 występował w Łodzi i we Lwowie. W sez. 1926/27 był po­nownie w zespole Qui Pro Quo. W sez. 1927/28-1929/30 był solistą i choreografem warsz. T. Wiel­kiego. Od 1930, po rozstaniu z N. Pawliszczewą, związał się z Zizi Halamą jako partnerką (od 1931 – żoną); para ta stanowiła atrakcję programów warsz. t. Wesoły Wieczór (sez. 1930/31). Wystę­powali w t. Morskie Oko (sez. 1931/32), T. Polskim (Zemsta nietoperza, 1932), Banda (sez. 1932/33), Rex (1933), Cyganeria (sez. 1933/34), Hollywood i Stara Banda (1934). Pod koniec 1934 zorganizował dziesięcioosobowy Balet Parnella, który debiutował 1 II 1935 na scenie Wielkiej Rewii. Do 1939, pn. Ballet Polonais de Parnell, zespół ten odnosił su­kcesy za granicą; występował podczas wielomiesię­cznych tournee m.in. we Francji i w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Włoszech, Austrii, Holandii, Bułgarii, Jugosławii i Rumunii; w lipcu 1936 otrzymał I nagrodę na olimpiadzie tanecznej w Berlinie. Między wyjazdami zagranicznymi ze­spół odbywał liczne tournee krajowe. Repertuar, opracowywany w całości przez P., obejmował kil­kadziesiąt miniatur choreograficznych, stanowiących przeważnie interpretację pol. tańca i folkloru. W sierpniu 1939 P. występował w warsz. t. Tip-Top. Podczas okupacji niem. tańczył i prowadził balet w warsz. t. jawnych Nowości i Miniatury. Po po­wstaniu warsz. znalazł się w Zakopanem, nast. w Krakowie, gdzie w sierpniu 1945 opracował cho­reografię do Hrabiny inaugurującej powojenną dzia­łalność Opery na scenie T. im. Słowackiego. Od 1945 prowadził odtworzony w Krakowie Balet Par­nella, z którym objeżdżał Polskę, rozpoczynając od tournee po sześćdziesięciu miastach Ziem Zachod­nich. Po rozwiązaniu zespołu w 1947, organizował w t. Letnim w Warszawie Wieczory Tańca Artystycznego (1948); w sez. 1948/49 byl choreografem w warsz. Ludowym T. Muzycznym, w sez. 1949/50 kier. baletu i solistą Opery we Wrocławiu, w sez. 1950/51 Opery warsz., w sez. 1952/53 i 1953/54 T. Syrena w Warszawie. Od 1951 współpracował sporadycznie z zespołem Pieśni i Tańca Wojska Pol. i nast. z Centralnym Zespołem Artyst. Wojska Polskiego. W sez. 1954/55 i do końca 1955 był kier. baletu i solistą Opery im. Moniuszki w Po­znaniu; do końca sez. 1955/56 pozostawiono go w tym teatrze na etacie baletmistrza, choć nie dopu­szczano do pracy. Wiosną 1956 opracował choreo­grafię do Eugeniusza Oniegina w Operze krakow­skiej. W sez. 1956/57 zorganizował balet Opery łódz.; kierował nim do końca sez. 1963/64. W 1957 występował z tym zespołem w Warszawie, a w 1958 odbył z nim tournee po Wielkiej Brytanii. W tym okresie współpracował też jako choreograf z T. im. Jaracza i Operetką w Łodzi oraz z wrocł. Operetką Dolnośląską (1957) i Operą warsz. (1959). Od września 1964 przeszedł na emeryturę. W dniu 8 III 1965 w warsz. Sali Kongresowej obchodził jubileusz pięćdziesięciu lat pracy. Po przejściu na emeryturę współpracował jako choreograf z warsz. Operą Objazdową (1966), T. Muzycznym w Gdyni (1968), T. Muzycznym w Szczecinie (1970) i T. Muzycznym w Łodzi (1973 i 1974). Ostatnimi jego pracami artyst. były: choreografia do Kuligu (Szcze­cin, 1978) i rola Starego Choreografa w filmie Spotkanie na Atlantyku (1980). Był jedną z największych indywidualności pol. ba­letu, zarówno jako tancerz, jak i choreograf. Obie te dziedziny twórczości P. były nierozdzielne i uzu­pełniały się: występowanie we własnych układach pozwalało mu na pełne wykorzystanie możliwości wykonawczych, a jednocześnie miało wielki wpływ na charakter tych choreografii; balety bez jego udziału traciły wiele ze swej ekspresji. Wysoki, świetnie zbudowany, o wyrazistej, przystojnej twa­rzy, miał wszechstronnie opanowane ciało, znako­mitą plastyczność, duże zdolności aktorskie i porywającą żywiołowość. Rozbijał szablony tańca kla­sycznego, wprowadzając elementy gimnastyki akro­batycznej i pantomimy. Jako choreograf odznaczał się silnie rozwiniętym wyczuciem teatru, niewyczer­paną fantazją i odwagą w swobodnym dobieraniu środków wyrazu. W l. dwudziestych jego indywi­dualny styl budził kontrowersje: jedni przyjmowali P. jako reprezentanta najnowszych tendencji europejskich, inni jako jaskrawą sensację z pogranicza kabaretu i cyrku. Uprawiał wiele form choreografi­cznych, inspirowały go tańce salonowe i egzotyczne, stylowe i ludowe. Najchętniej jednak wypowiadał się poprzez drobiazgowo opracowane miniatury – niewielkie scenki rodzajowe o prostej, żywej akcji, w których w ciągu kilku minut potrafił w sposób angażujący widza, często groteskowy, czasem dram. przekazać fabułę, przedstawić charakter, przeżycie, obyczaj. W akcję wplatał stylizowane tańce, naj­częściej oparte na pol. folklorze – pierwszą taką próbą był obertas Zawierucha (1923). Do najbar­dziej znanych miniatur P. należały: Łucznik, Indianin, Pająk i mucha, Umarł Maciek umarł, Wesele łowickie, Dożynki, Lajkonik krakowski, Terpsychora na podwórku. Najtrwalszym i najbardziej znaczącym kierunkiem jego twórczości był nurt narodowy. Tań­ce pol. traktował po swojemu, tworząc własny mo­del ich stylizacji, czasami tak sugestywny, że jego pomysły opracowane dla potrzeb sceny powracały na wieś (np. tzw. kozły w oberku). Podczas okupacji niem. starał się przemycać w swojej twórczości artyst. akcenty pol.: w repertuarze były najlepsze pozycje dawne i kilka nowych, np. wersja legendy o Twardowskim Kuszenie szatana do muz. J. Maklakiewicza i Świtezianka do muz. F. Chopina. W t. operowych, poza wstawkami baletowymi, opra­cował przed wojną w warsz. T. Wielkim takie balety, jak: Pulcinella (tańczył partię tyt.), Zacza­rowany kurant (partia Arlekina), Syrena, Bajka, Ostatni Pierrot (tańczył Tajemniczego pana), Kleks (partia tyt.), Serduszko, Boruta. Po wojnie do najważniejszych jego prac choreograficznych należały: Złoty kogucik (1950), Pan Twardowski L. Różyckiego (tańczył partię tyt., 1955 i 1959), Giselle (1959), Świtezianka E. Morawskiego i Komedianci (1960), Fontanna Bachczysaraju (tańczył Gireja 1961), Coppelia (tańczył Coppeliusa, 1962), Tańce połowieckie (tu tańczył ostatnią swą partię na scenie – Chana, 1962). Był entuzjastą i fanatycznym miłośnikiem swej sztuki, wymagającym od siebie i swych współpracowników, z uporem dążył do realizacji własnych zamierzeń, co niejednokrotnie narażało go, zwłaszcza po wojnie, na trudności i zmuszało do zmiany miejsca pracy.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

tancerz, choreograf, kierownik baletu;

tancerka;

Właściwie Henryka Ludwika Kamińska zamężna Baum. Córka Szymona i Elżbiety z Łukasiaków. Uczyła się w warsz. szkole baletowej i jako uczennica występowała od ok. 1928 w warsz. T. Wielkim. Po ukończeniu szkoły w 1934 została zaangażowana jako koryfejka do baletu T. Wielkiego i pozostała w nim do 1937 występując w wielu tańcach solowych w operach, operetkach i ba­letach. Tańczyła m.in. rolę Pani Twardowskiej (Pan Twardowski L. Różyckiego). W 1937-39 była solistką Reprezentacyjnego Baletu Polskiego. Przez cały czas używała na scenie nazwiska Kamińska.
.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

tancerka, aktorka, choreografka;

Była córką Antoniego Lucjana J., piekarza-cukiernika, i Eugenii z Berowskich, krawcowej; żoną urzędnika Ludwika Szajewskiego (zaginął w czasie II wojny światowej). W 1910-19 uczyła się w szkole baletowej przy T. Wielkim w Warszawie, gdzie jej nauczycielami byli m.in. J.Rutkowska, J.Walczak i P. Zajlich. Niezwykle utalentowana, bardzo wcześnie, bo już od 1911 zaczęła występować na scenie T.Wielkiego, w T. Nowości, a latem w Dolinie Szwajcarskiej i w ogrodzie Bagatela. Tańczyła zarówno w tzw. baletach dziecięcych (przedstawieniach w wykonaniu uczniów szkoły), np. w Zabawie dziecięcej (1914), czy jako Zośka i w solo mazurze w Weselu w Ojcowie (1915), jak też z zespołem baletu warsz. w rolach dzieci, a potem dziewcząt, np. w 1915 jako Amorek (Katarzyna, córka bandyty), Suzetta (Rococo), w 1916 w mazurku i tańcu elfów (Pan Twardowski A. Sonnenfelda), w 1917 jako Nimfa leśna (Baśń leśna), w sez. 1917/18 w Nocy Walpurgi. Po ukończeniu szkoły z pierwszą lokatą, latem 1919 występowała w Warszawie na scenie t. przy ul. Karowej 18 (tzw. teatr WUM), m.in. w Idylli nimf – ,,widowisku plastycznym na wodzie”, jak określała prasa. W tymże 1919 została zaangażowana do Ballets Russes S. Diagilewa i do 1921 z jego zespołem występowała  w Londynie, Paryżu (np. w 1920 w Święcie wiosny), Rzymie, Mediolanie, Monte Carlo; wtedy też doskonaliła technikę taneczną pod kier. E. Cecchettiego. W 1921, z grupą tancerzy pod kier. L. Miasina, wyjechała do Ameryki Południowej , gdzie przebywała do końca 1923. Była tam solistką w zespole W. Mocchiego, który zorganizował tournée po Urugwaju, Brazylii, Peru, Chile, a potem solistką Teatro Colón w Buenos Aires, gdzie występowała np. w roli Lalki tańczącej kankana w La boutique fantasque.

Na sez. 1924/25 zaangażowała się do T.Wielkiego w Poznaniu i odtąd na scenie tej, do 1931, zajmowała (obok Z. Grabowskiej) stanowisko primabaleriny. Tańczyła wiodące role niemal w całym ówczesnym repertuarze, m.in. Hiszpankę (Wieszczka lalek), Kolombinę we Flircie Kolombiny w Divertissement VIII, Solistkę (Szopeniada), Marię (Manewry), Bachantkę (Wiosna i miłość), solo w Tańcach połowieckich – wszystkie w 1925; główną partię Motyla (Papillons, 1927), Zobeidę (Szeherezada, 1928)– obie te role na zmianę z Grabowską; Pannę Młodą (Wesele na wsi, 1928), Ducha nocy, Szarotkę i Ognika (Tatry, 1929), Boginię Podziemi, Władczynię Sjamu, Ukrainkę i Gwiazdę (Pan Twardowski L. Różyckiego, 1929), Colombinę (Miliony arlekina, 1931); do jej ulubionych należały: Bogini Podziemia, Zobeida i Colombina. W operach tańczyła np. w Klejnotach Madonny (Grazię), Hrabinie (w scenie baletowej Zefir i Flora w duecie z Grabowską), Lakmé, Faworycie; w operetkach w Gejszy, Skowronku, Frasquicie. Po jej występie w Panu Twardowskim w 1929, T.Kassern pisał, że we wszystkich rolach ,,zachwycała lekkością, niezwykłą precyzją i skoordynowaniem ruchów. Taniec jej wywoływał takie wrażenie, jak złocisty, idealnie wyrównany śpiew bel canto”.

,,Była tancerką o wszechstronnych możliwościach, precyzyjna w układach klasycznych, pełna dynamiki w charakterystycznych, dysponowała również umiejętnościami aktorskimi” (B.Mamontowicz-Łojek). Zdolności aktorskie, obok umiejętności tanecznych, a poza tym dobry głos i dokonała aparycja, pozwoliły jej występować z powodzeniem w operetkach i komediach muz. także w rolach, a nie tylko partiach tanecznych. W 1926 wystąpiła w tyt. roli w filmie Cyganka Aza wg Chaty za wsią J.I.Kraszewskiego. W sierpniu 1931 grała w pozn. T.Nowym w komedii muz. Jak stać się bogatym i szczęśliwym, a we wrześniu t.r., kiedy T. Wielki po ogólnopol. strajku w teatrach zawiesił działalność, została zaangażowana do T.Nowego, gdzie np. 26 IX 1931 zagrała Wandę (Mąż z grzeczności), obok występującego gościnnie J.Leszczyńskiego.

W 1932 została primabaleriną w T. Nowości w Warszawie; wystąpiła w operetkach: Wiktoria i jej huzar, Kwiat Hawajów, Szaleństwa Colette. Później, do 1935, tańczyła nadal na scenach warsz. w rewiach, m.in. pod kier. K.Krukowskiego i T.Faliszewskiego. W 1933 wzięła udział w filmie Wyrok życia. W sez. 1935/36 była primabaleriną w T.Miejskim w Bydgoszczy; tańczyła tu w rewiach i operetkach np. w Dubarry, w duecie z J. Fabianem w czardaszu w Żółtej lilii; opracowała też choreografię do Zuzy i Rozkosznej dziewczyny. W 1937 występowała w rewiowym kinoteatrze Bagatela w Krakowie. W sez. 1937/38 była solistką warsz. T.Wielkiego; wystąpiła w Panu Twardowskim (jako Krasawica i Gwiazda oraz w czardaszu z S.Baliszewskim i tańcu solo ze sztyletami), w Hrabinie (jako Bachantka), Słońcu Meksyku, Manewrach jesiennych (w czardaszu). W lutym 1938 wzięła udział  w Festiwalu Tańca w T.Wielkim w Warszawie, prezentując w parze z A. Sobiszewskim Zaloty chłopskie H. Wieniawskiego i Kujawiaka-oberka W. Osmańskiego. Podczas strajku okupacyjnego w warsz. T.Wielkim (luty-marzec 1938), trwającego z powodu niewypłacania gaż, należała do komitetu strajkowego, w wyniku czego została zwolniona i do wybuchu wojny znowu występowała w warsz. t. rewiowych oraz w Łodzi.

W czasie II wojny świat. i okupacji niem., w 1939-42 pracowała jako kelnerka. Od 1942 występowała w Warszawie w jawnych t. rewiowych: Kometa, Miraż, Nowy Miraż, np. jako Aza (Chata za wsią,1944). Po powstaniu warsz. była więźniarką niem. obozów koncentracyjnych w Auschwitz, Buchenwaldzie i Ravensbrück. Po wyzwoleniu była na kuracji w Kristianstad w południowej Szwecji, gdzie zorganizowała zespół taneczny.

W październiku 1945 wróciła do kraju. W 1946-50 występowała w t. estradowych, m.in. jako aktorka komediowa zespołu objazdowego Zrzeszenia Artystów Scen Łódz. i Warsz.; potem przez rok była kasjerką w T.Współczesnym w Warszawie. W 1951, dzięki pomocy F.Parnella, została pedagożką baletu Opery Warszawskiej.W 1951-59 występowała na tej scenie w rolach mimicznych i epizodach solowych w baletach, np. jako Matka Pana Młodego (Harnasie, 1951), Matka (Suita hiszpańska, 1953), Pani Capuletti (Romeo i Julia, 1954); pełniła też funkcję asystenta choreografa. Ponadto, w 1952 była instruktorką koła tanecznego przy Min. Poczt i Telegrafów. W 1954-57 uczyła tańca klasycznego w warsz. Państw. Średniej Szkole Baletowej. Do grona jej uczniów należeli: B. Kociołkowska, K. Mazurówna, M. Bochenek, B.Olkusznik, E. Jaroń, W. Wiesiołlowski, A. Ludwicki. W 1955-57 wykładała metodykę tańca klasycznego na Wydz. Choreograficznym w warsz. PWST. W 1959-61 była pedagożką baletu i choreografką w Operetce w Szczecinie; opracowała tu choreografię do Balu w operze (1959), Kwiatu Hawajów (objęła też rolę Palmiry) i Bajadery (wystąpiła jako Księżna Lydana, 1960). W sez. 1961/62 była pedagożką baletu i choreografką w T.Muzycznym w Gdyni; opracowała choreografię do Króla włóczęgów i wystąpiła w roli Margot. W sez. 1963/64 pracowała w ognisku baletowym w Szczecinie. W 1964-67 była pedagożką baletu w Zespole Pieśni i Tańca ,,Mazowsze”. Od 1 VIII 1967 przeszła na emeryturę , a w 1970 zamieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. W 1982 była honorową przewodniczącą jury IV Ogólnopolskiego Konkursu Tańca i Choreografii w Gdańsku. Obchodziła jubileusze: 5 VII 1959 – 40-lecia; 15 II 1960-45-lecia, na scenie warsz. Opery podczas uroczystego przedstawienia Jeziora łabędziego; w 1965 – 50-lecia pracy artystycznej.

Napisała podręcznik Tańczmy lepiej i piękniej. Technika nauczania tańca klasycznego w zespołach amatorskich (Warszawa 1963)

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017