aktor, reżyser, dyr. teatru;

Właścwie Antoni Dezyderiusz Fertner. Był synem Teofila F. i Eleonory z Pleszyńskich, mężem aktorki Heleny Pawłowskiej. Po ukończeniu gimn. studiował w Wyższej Szkole Handlowej im. L. Kronenberga w Warszawie. Studiów jednak nie ukończył i przeniósł się do Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym. Był uczniem m.in. H. Grubińskiego i W. Rapackiego (ojca). Jeszcze jako uczeń wystąpił w epizodzie służącego w obrazie dram. Nad ranem (granym jako część składowa koncertu). W 1894 występował na prowincji, m.in. w Lublinie, Puławach, Miechowie, Słomnikach, Proszowicach (być może m. in. w zespole J. Górnickiego). Po powrocie do Warszawy przez pół roku był urzędnikiem Izby Obrachunkowej. W 1895 ukończył szkołę dram. i został zaraz zaangażowany na okres letni do warsz. t. ogr. Wodewil (dyr. M. Wołowski); grał wówczas m.in. Szewca (Madame Sans Gene). W 1895-99 wy­stępował w zespole M. Wołowskiego w Łodzi. W 1899 wyjechał z zespołem A. Zimajer na trwające blisko rok tournee do Rosji (m.in. Petersburg, Moskwa, Kamień­skoje, Jekatierynosław). Po powrocie do kraju zaanga­żował go M. Gawalewicz do warsz. T. Ludowego; debiutował tu 30 V 1901 w roli Jojnego (Małka Szwarcenkopf). W 1902-15 występował w zespole farsy i operetki WTR na scenie T. Nowości (także w T. No­wym, T. Letnim i T. Małym). W 1906 występował w kabarecie „Sub Iove” w Dolinie Szwajcarskiej. W 1908 wystąpił w pierwszym pol. filmie Antoś pierwszy raz w Warszawie. W 1911 wraz z J. Krzewińskim, W. Rapackim (synem) i J. Zagrodzkim założył spółkę filmową; w produkowanych filmach F. grał główne role, m.in. w Dniu kwiatka (1911), Antku kombinatorze (1913). W 1913 był wraz z J. Zagrodzkim właścicielem kinematografu „Oaza” w Warszawie. W 1915 wyjechał do Rosji i był tam do końca I wojny światowej. Przez dłuższy czas występował w Kijowie w T. Polskim (dyr. F. Rychłowski), potem w zespołach pol., m.in. w Pe­tersburgu, Moskwie, Homlu. W 1915-17 wystąpił w ok. trzydziestu ros. komedyjkach film., nakręconych w wy­twórni A.A. Chanżonkowa i w wytwórni „Lucyfer” (m.in. Antosza zgubił gorset, Antosza tyje, Antosza ły­sieje, Antosza u wróżki), stwarzając bardzo popularną postać Antoszy i zyskując miano „rosyjskiego Maxa Lindera”.
Po przyjeździe do Warszawy występował w T. Letnim (sez. 1918/19), w T. Bagatela (1920), a od jesieni 1920 w T. Polskim i T. Małym. Wielkim jego sukcesem stała się wtedy rola Mrozika (Wesele Fonsia). 7 VI 1923 obchodził w T. Polskim jubileusz dwudziestopięciolecia pracy aktorskiej w roli Leona Vannaire (Zdobycie twierdzy). Przyjęty został wówczas do grona członków zasłużonych ZASP. W 1923-26 pracował jako aktor i reżyser T. Letniego, a w 1923-25 był dyr. tej sceny. W sez. 1926/27 wraz z M. Ćwiklińską firmował jako dyr. T. Ćwiklińskiej i Fertnera (kierowany faktycznie przez J. Boczkowskiego i S. Majdego) i występował tam. Po upadku imprezy wrócił na sez. 1927/28 do T. Letniego, w sez. 1928/29 należał do zespołu Reduty (Wilno i objazdy), a w 1929-33 wystę­pował ponownie w warsz. T. Letnim. W 1933-39 nie miał stałego engagement, występował okresowo na scenach warsz.: w T. Rozmaitości przy ul. Kredy­towej (grudzień 1933), w T. Letnim (sez. 1934/35, 1936, 1937), w T. Małym (sez. 1934/35), w T. Ateneum w komedii muz. Mądra mama (maj 1935), w Wielkiej Rewii (sez. 1935/36, 1938), w Operetce przy ul. Ka­rowej (jesień 1936), w T. Narodowym (1938). 30 I 1931 obchodził jubileusz trzydziestopięciolecia pracy aktor­skiej; wystąpił wtedy w roli Artura (Noc sylwestrowa). Wyjeżdżał na występy gościnne m.in. do Lublina (1921), Sosnowca (1923), Grodna (1924), Wilna (1925 T. Polski), Poznania (1926, 1929 T. Polski), Lwowa (1927, 1928, 1930 T. Mały), Bydgoszczy (1927 T. Miej­ski), Krakowa (1932, 1934 T. im. Słowackiego), Łodzi (1933 T. Popularny), Radomia (1933 T. im. Że­romskiego), Katowic (1935 T. Polski). Występował też z ogromnym powodzeniem w wielu filmach polskich. Najpopularniejsze postaci stworzył w filmach: Jaśnie pan szofer (1935), Ada, to nie wypada, Papa się żeni (1936) i Zapomniana melodia (1938). Podczas okupacji niem. w czasie II wojny świat. w 1940-44 występował i reżyserował w warsz. t. jaw­nych: Niebieski Motyl, Złoty Ul, Wodewil i Nowości. Po II wojnie świat. znalazł się w Krakowie. W 1945 występował w imprezach objazdowych i w progra­mach estradowych, w sez. 1945/46 w T. Kameralnym TUR (także w T. Gong w Łodzi), a od 1947 do 1955 w Państw. T. Dramatycznych (w T. im. Słowackiego i w Starym Teatrze). 2 III 1954 obchodził jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artyst. w T. im. Słowackiego (wystąpił w roli Argana – Chory z urojenia). Ostatnią jego rolą był Prof. Orliński (Maturzyści – prem. 14 V 1955). W 1958 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia jako pierwszy pol. aktor filmowy. Należał do najpopularniejszych pol. aktorów kome­diowych pierwszej połowy XX w.; był ulubieńcem publiczności, szczególnie warszawskiej. Rozśmieszał widza już swoim wyglądem: miał niewielką, korpu­lentną figurę i okrągłą „bobasowatą” twarz, rozjaśnio­ną szerokim, beztroskim uśmiechem lub skrzywioną kokieteryjnie w zabawnym grymasie. Nie lubił się charakteryzować ani przebierać; własny wygląd uczy­nił zasadniczym tworzywem granych przez siebie postaci. W każdej roli był „Fertnerem”-jowialnym grubaskiem, umiejącym ze sprytem i humorem radzić sobie z ludźmi i ze światem. L. Schiller nazwał go „absolutem humoru” i „demonem komizmu, wszelki pedantyzm rozbrajającym”; L. Solski twierdził, że „po Żółkowskim żaden z aktorów nie ma takiej siły komicznej”. Grał przeszło pięćset ról, prawie wszystkie w farsie i lekkiej komedii. Największe sukcesy odnosił w sztukach T. Brandona, G. Feydeau, G.A. Caillaveta i R. de Flersa. Słynne role: Lord Boberley (Ciotka Karola; rolę tę grał ok. pięciuset razy), Alfred Lebrunois (Panna służąca), Albert (Kawiarenka), Jerzy Bullains (Osiołkowi w żłoby dano), Ksiądz (Papa), Baltazar (Powrót), Dick (Tajemniczy Dżems), Hrabia de Latour-Latour (Zielony frak), Mumuche (Pan naczelnik… to ja!), Napoleon (Bitwa pod Waterloo), Ernest Ricetti (Cierpki owoc), Hamelbein (Zmartwie­nia pana Hamelbeina), Cudzik (Cudzik i spółka), Naskardżian (Ormianin z Beyruthu). Po 1945 grał m.in. Doktora Gadarina (Ostrożnie! Świeżo malowa­ne), Pawła Alberta Lenoir (Archipelag Lenoir), Kwaskiewicza (Ciężkie czasy), Gzymsika (Romans z wo­dewilu), Nonancourta (Słomkowy kapelusz). Z postaci fredrowskich grał tylko Papkina (Zemsta) i Smakosza (Przyjaciele), z molierowskich – Argana (Chory z uro­jenia). Role te nie przyniosły mu jednak żywszego uznania. W pamięci współczesnych i w tradycji pol. t. pozostał jako mistrz farsy. „Kto go nie widział w farsie – pisał A. Grzymała-Siedlecki – (…) ten nie ma wyobrażenia, co to jest farsa”. Napisał i tuż przed śmiercią zdążył przygotować swoje pamiętniki pt. Podróże komiczne”(oprac. J. Bober), wyd. Kraków 1960.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

aktorka, śpiewaczka;

Właściwie Waleria Genowefa Markowska, zamężna Dobosz, także Eugenia Markowska. Była córką Antoniego I Antoniny Markowskich, żoną śpiewaka Adama Dobosza (ślub 17.08. 1913 we Lwowie). W 1902 wstąpiła do chóru lwow. T. Miejskiego, gdzie wkrótce zaczęto jej powierzać mniejsze role i jako Eugenia Markowska pojawiła się na afiszu 7 VII 1903 , gdy obsadzono ją jako Zuzię w Druciarzu. Występowała w rolach młodych dziewcząt i chłopców, paziów, a także tańczyła przede wszystkim w operetkach i wodewilach, np. jako Aranka (Baron cygański, 1907), Angelo (Maskota, 1909), ale też w przedstawieniach dramat. np. jako Józia (Wicek i Wacek, 1905), Andzia (Aktorki, 1909), a nawet w operach np. jako Hrabina Ceprano i Paź księżnej w Rigoletcie. W 1909, po występie w Manewrach jesiennych, została w ,, Gazecie Lwowskiej” skrytykowana: ,,Przedwczesnym był występ p. Markowskiej (we wcale pokaźnej partyjce Treski), która braki wokalne wynagradza (…) brakiem ułożenia i dystynkcji, frapującym nawet u córki pułku”. jednak jak napisano  w ,, Ilustrowanym Almanachu Artystyczno-Literackim”, gdy 11 V 1910 w operetce Hrabia Luksemburg  w roli Julii Vermont ,,zastąpiła chwalebnie p. Schupp, która zwichnęła nogę”, to ,, w nagrodę dyrekcja podniosła ja do godności solistki”. Odtąd pozostawała na tym stanowisku do końca sez. 1913/14, a wśród ważniejszych jej ról na scenie lwow. wymienić można w 1910 : Andzię (Walc miłości) i Daisy Grey (Księżna dolarów); w 1911: Ivettę (Dziewczyna z lalką), Oresta (Piękna Helena) i Kupida (Orfeusz w piekle); w 1912: Barbarę (Noc w Wenecji); w 1913: Baronowa de Gondermark (Życie paryskie) i Cibolettę (Noc w Wenecji), a w 1914 Księcia Maksa w Księżniczce Małgorzatce , po prem. której recenzent ,, Gazety Lwowskiej” pisał: ,,Na pierwszy plan wysunęła się pani Markowska jako śliczniutki, zgrabniutki, bardzo sympatyczny książę-bursz”. Z zespołem lwow. opery i operetki w sez. letnich, niemal co roku, gościnnie występowała w Krakowie (1904-06, 1908-11, 1913,1914).

W drugiej poł. 1914, wraz z mężem przeniosła się do Warszawy, odtąd do nazwiska Markowska dołączyła Dobosz, później używała stale formy Dobosz – Markowska. Już17 III 1915 w T. Wielkim wygłaszała prolog- melodeklamację do baletu Pan i muzy, zaś 5 IV 1915 debiutowała na tej scenie w roli Wilhelma w Jadwidze, królowej polskiej, a A. Poliński napisał: ,,Głos ma nieduży, ale niosący, dźwięczny i dobrze pod względem technicznym wyrównany, co wraz z urokiem piękności niewieściej (…) sympatyczne wywierało wrażenie”. Nie została jednak zaangażowana i latem 1915 znalazła się w zespole solistów t. letniego w ogrodzie ,,Bagatela”. Na scenie tej od 19 VI t.r. występowała w roli pajaca Marion w ,,operze komicznej” Linoskoki, w której ,,śpiewała, tańczyła, dźwigała (jako akrobatka) ciężary olbrzymie (…) ujawniając artyzm, wdzięk i komizm” (,,Kurier Warszawski”), a od 17 VII t.r. w roli Czarodzieja – diabła w operetce Lalka norymberska. Występami tymi zdobyła sympatię publiczności, a także pewną popularność. Równocześnie nieobecność solistek w zespole warsz. operetki (m.in. po deportacjach w głąb Rosji) sprawiła, że L. Śliwiński zaangażował ją na gościnne występny, i od sierpnia 1915 zaczęła występować w T. Nowości. Na pierwszej scenie operetkowej w kraju pozostała w sez. 1915/16 i zagrała tu szereg ról, także dużych i ważnych, np. : Dziewannę (Dzwony kornewilskie), tyt. Zuzę, ,,dyrektorkę kapeli wiedeńskiej”, Franzi (Czar walca), tancerkę  Fanni Piruette/Wandę  (Polska krew), Pepi Reisinger (Książę Hektor), Arsenę (Baron cygański), Julię Vermont (Hrabia Luksemburg), Hildę (Baron Kimmel). Recenzenci podkreślali urok i wdzięk ,,filuterność” artystki, ,,krewki temperament”, ,,czarującą finezję”, oryginalne pomysły w grze i ,, piękny taniec”; przyznawali głos niezbyt mocny, ale ładny i ,,dostatecznie sprawny”. O jej popularności świadczyła nawet wierszowana ,,recenzja” z Księcia Hektora, zamieszczona na łamach ,,Nowej Muchy” 15 X 1915; ,, A spędzi twe troski, wdzięk Dobosz- Markowskiej”. Od 1 IV do 7 VI 916 występowała w t. Nowoczesnym , m.in. w ,,rewii w 2 aktach” Jeszcze jeden (jako Adelajda) i w operetkach: Na dwa fronty (Księżniczka), Trzech Fredków, Kwiat mirtowy (Panna Młoda). Latem 1916 (od 11 VI, i potem w lipcu) przyciągała widzów występami na scenie w Dolinie Szwajcarskiej, w tyt. rolach w Pericholi i w Wielkiej Księżnie Gerolstein, a J. Czempiński nazywał ją nawet ,, jedną z najlepszych artystek operetkowych wśród młodych śpiewaczek”. Brała udział w koncertach, np. charytatywnym w Dolinie Szwajcarskiej (śpiewała pieśni K. Kurpińskiego) oraz organizowanych  przez Koło Dram. Handlowców. W sez. 1916/17 występowała w teatrzyku Miraż i z jego zespołem w Płocku (przedstawienia kabaretowe 3 i 4 II 1917), a w lipcu 1917 w T. Artystycznym  (w ogrodzie ,,Oaza”) w operetce Dzieci Wiednia. Już od maja 1917, a później także w sez. 1917/18, w 1919 (styczeń-czerwiec, sierpień-październik) i w 1920 (kwiecień) była cenioną aktorką teatrzyku Czarny Kot i występowała w wielu jego programach (m.in. w operetkach Król-dama-walet i Noc poślubna). Wzięła udział  25 V 1921 jako Angela w prem. Kapłanki ognia w T. Nowości, a w czerwcu t.r. z zespołem operetki  pod kier. F. Stróżewskiego odwiedziła Częstochowę, Lubliniec, Radomsko, Raków. Po powrocie do Warszawy, od 25 IX 1921 do stycznia 1922 występowała w kabarecie Nietoperz, a od marca 1922 w operetkowym  T. Nowym, w zespole którego pozostała także w sez. 1922/23 i na scenie tej, obok M. Ćwiklińskiej, K. Niewiarowskiej, występowała np. w rolach Elzy (Japonka) i Sigrid (Blondynka). W lutym 1923 brała udział w porankach dla dzieci i wieczorach artyst. w sali t. Wodewil oraz programach kabaretu Stańczyk. Zagrała w dwóch filmach; w komedii Rozporek i S-ka (1918) i w Przed sądem (1922).

Zaangażowana przez F. Rychłowskiego, od 11 V do 18 VII 1923 występowała w T. Letnim w Ogrodzie Bernardyńskim w Wilnie w operetkach: Odmłodzony Adolar (na otwarcie sez.), Wesoła wdówka, Hrabia Luksemburg (obok W. Kaweckiej, L. Messal, J. Redo), Kapłanka ognia (12 VI), Bajadera (23 VI), Japonka (jako Elza; 10 VII). Tańczyła i grała, jak pisano, ,,z werwą i zręcznością w ruchach”, choć nie zawsze potrafiła ustrzec się od szarży. Zapowiadano jej angażowanie do operetki wil. na cały sezon 1923/24, ale na scenie tej występowała później tylko sporadycznie. W 1924 (1 i 4 I) z Objazdowym T. Premier pod kier. T. Ortyma występowała w Płocku w komedii Jutro pogoda, a w lutym t.r. z artystami operetki warsz. w sali T. Bagatela w Krakowie (27 II w tyt. roli w Dorinie). Od 12 IV 1924 grała tyt. rolę w Medi w warsz. T. Nowości, gdzie od premier do końca czerwca t.r. wystąpiła w tej roli  54 razy i zebrała wiele pochwał (,,ujmująca, przemiła, czarowna, pełna kobiecości”). W tym czasie wyjeżdżała też z artystami Nowości do Wilna: w T. Letnim  20 V 1924 wystąpiła w operetce W noc majową, a 28 VI t.r. w swej udanej roli w Medi. Po występie 30 X 1924 na scenie warsz. T. Nowości w tyt. roli w Hrabinie Maricy, z zespołem pod kier. M. Domosławskiego pojechała z tą operetką na długie tournèe po kraju; objazd obejmował w 1924: Radom (8XI), Kielce, Częstochowa, Kalisz (13 XI), Ostrów Wielkopolski, Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Płock (18XI), Białystok, Grodno, Wilno, Brześć nad Bugiem, Pińsk, Kowel, Równe, Łuck, Przemyśl, Tarnów, Rzeszów, Sącz, Stryj, Stanisławów i Tarnopol. W styczniu 1925 powtórzono z nią Hrabinę Maricę w T. Nowości w Warszawie . W kwietniu t.r. występowała gościnnie w Operetce w Krakowie (w tyt. roli w Dzidzi), 17 VI 1925 miała w Warszawie na letniej scenie t. Wodewil prem. operetki Złodziejska miłość, w sierpniu występowała w Krynicy, a we wrześniu t.r. była z artystami warsz. T. Nowości w Radomiu (7,8 IX) i Płocku (11IX). W lutym 1926 była zaangażowana do programów w kinie ,,Casino” w Łodzi, w marcu i kwietniu t.r. grała w objeździe, m.in. w Wilnie (5-8 IV rolę tyt. w Królowej nocy), w Kielcach (w marcu i 22 IV w Królowej nocy; 15 VI w Niecałowanej żonce) i w Kaliszu (16IV). Od 2 IX 1926 na scenie warsz. T. Nowości grała tyt. rolę w Niecałowanej żonce, a potem wystąpiła jeszcze w Baronie Kimmlu. W 1926 śpiewała też w Pol. Radiu. Później występowała na scenach warsz. teatrów rewiowych, np. wielokrotnie w 1926 oraz w 1927 w programach t. Olimpia, a w 1928 w t. Czerwony As i w Wesołym Ulu w ogrodzie ,,Bagatela” (w lipcu). Od 9 III 1928 brała też udział w rewii T. Nowości w Wilnie. Pojawiła się jeszcze w Warszawie w premierach rewii w teatrzykach: Wesoła Papuga (29 X 1930) i Mignon (10 VII 1931). Wkrótce potem zaprzestała występów i wycofała się ze sceny. Od 1953 mieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie.

Największe sukcesy i najlepsze recenzje miała w 1915-18, kiedy przez kilka lat cieszyła się sympatią warszawskiej publiczności. Mimo, że powierzano jej, niekiedy także później, główne role, nie zajęła nigdy pozycji operetkowej primadonny. Pozostała utalentowaną wodewilistką i operetkową aktorką charakterystyczną tzw. drugiego planu.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

tancerka, aktorka;

Właściwie Nina Heller-Wilińska, zamężna Statkiewicz. Była córką Aleksandra Wilińskiego (właśc. nazwisko Heller), dyrygenta i kompozytora  i śpiewaczki Aleksandry von Hildebrandt, żoną Leona Pietraszkiewicza (ślub 30 VII 1936 w Warszawie): po wojnie towarzyszką życia aktora Kazimierza Pawłowskiego, potem żoną Jana Stankiewicza (ślub 2 XII 1950 w Szczecinie); matką aktora Wojciecha Wilińskiego. W 1918 przybyła z rodziną do Polski. Już od najmłodszych lat występowała na scenie, najczęściej boku ojca w przedstawieniach dla dzieci, np. w 1921 w Wilnie w roli tyt. w Czerwonym Kapturku Or-Ota. Przez pewien czas uczyła się tańca w szkole baletowej K. Łobojki w Warszawie. W 1924-28 była gwiazdka wędrownego teatrzyku B. Hertza i W. Tatarkiewiczówny, z siedzibą w Warszawie, którego prem. odbywały się pocz. w warsz. T. im. Fredry, nast. w T. Nowości. Z t. tym występowała m.in. w Krakowie. Lwowie, Lublinie, Poznaniu, Lodzi i Wilnie: grała nadal w Czerwonym Kapturku oraz główne role w Kocie w butach, Tomciu Paluchu; tańczyła w kompozycjach ojca, np. Taniec motyla,Taniec z lalką, recytowała. Brała udział w wielu programach t. rewiowych i operetkowych: w Wilnie w t. Kakadu (1926-27), w Warszawie w t. Nietoperz (1927), Hollywood (1929; z t tym w maju 1930 w Płocku), Morskim Oku (1929), Chochliku (1929), Dolinie Szwajcarskiej (1930), często u boku ojca. W 1930 występowała także w T. dla Dzieci pod kier. T. Ortyma, w Warszawie oraz w innych miastach, np. Kaliszu, Płocku i Bydgoszczy, grała m.in. tyt rolę w Kopciuszka (adapt. Ortyma). Od 1928 nagrywała płyty z utworami dla dzieci w wytwórni Syrena Record. W sez. 1930/31 występowała w T. Miejskim w Toruniu i tutaj powierzono jej po raz pierwszy rolę w repertuarze dram. – odpowiadającą jej wiekowi Julię (Romeo i Julia), ale był to ,,eksperyment artystyczny za ryzykowny” (cyt. za Kwaskowskim). W sez. 1931/32 była w zespole T. Polskiego w Bydgoszczy, w 1932/33 występowała w t. warsz.: kinoteatrze Colosseum (1932), restauracji ,,Savoy” (1933), t. Casanova (1933). T. im. Zapolskiej w roli Soni (Carewicz, kwiecień 1933). W listopadzie 1932 z niewielkim zespołem grała w Płocku, w 1933/34 występowała w Wilnie w T.Miejskich oraz w rewiowym kinoteatrze Rozmaitości. W 1933 zdała aktorski egzamin ZASP-u. W 1935-37 grała w T.Miejskich we Lwowie,w 1937-39 w T. Miejskich w Lodzi. W latach 20., jako tzw. ,,cudowne dziecko”, była ulubienicą publiczności, grała też dziecięce role w filmach (m.in. Rywale, Orlę, Przedwiośnie). W latach 30. stała się popularną aktorką scen warsz, lwow. i łódzkich. Grala, na ogól w lekkim repertuarze: operetkach, komediach muz. rewiach. Miała dobre warunki scen, ale recenzenci zwracali uwagę na niedostatki w grze, wynikające z braku warsztatu aktorskiego. Przy okazji roli Doriny (Zgorszenie publiczne, Wilno 1934) napisano, że ,,ukazała się wreszcie we właściwej dla siebie roli, jej śniada opalona cera, duże czarne oczy i oryginalna, orientalna uroda pasują świetnie do roli egzotycznej tancerki, a impulsywność, żywość i temperament sceniczny młodej artystki znajdują doskonale pole do popisu w żywiołowych wybuchach oburzenia, gniewu i radości tej półdzikiej, zepsutej powodzeniem istoty, córki murzynki i białego” (Kurier Wileński). Podobała się w odpowiadającej jej uzdolnieniom i temperamentowi roli Peppiny (Moja siostra i ja 1934), którą grała w T. Letnim w Ogrodzie Bernardyńskim w Wilnie. ,,Bardzo wybitne zacięcie wodewilowe, co za plastyka mimiki, gestu i dykcji, gdyby jeszcze poddać wyszkoleniu jej materiał głosowy mogłaby okazać się siłą nieprzeciętną o uzdolnieniu wielostronnym” (Kurier Wileński). Jej role to m.in. w Toruniu: Mila (Wesele w Hollywood), Joanna (Przejściowe małżeństwo). Hrabianka (Słodka dziewczyna), Liza (Hrabina Marica), Lucy (Miss Europa) -1931; w Bydgoszczy: Hesia (Moralność pani Dulskie), Billie Moore (Broadway), Riquette (Wiktoria i jej huzar) – 1932; w Wilnie: Basia (Majster i czeladnik), tyt. Miriam-1933; we Lwowie: Felusia (Muzyka na ulicy), Marylou (Przygoda w Grand Hotelu)-1935: Daisy (Bal w Savoyu), Janka de Verneuil (Ładna historia), Dorotka (Spazmy modne), Helena (Kawiarenka), Mańcia (Na Łyczakowie) -1936: Zuzanna (Podwójna buchalteria), Flora (Ciotunia)-1937; w Łodzi: Anetka (Rozkoszna dziewczyna), Jadzia (Jadzia wdowa)-1937, Roksana (Cyrano de Bergerac), Mania (Królowa przedmieścia), Denise (Nitouche)-1938. Przed wybuchem II wojny świat. wróciła do Warszawy; 2 IX 1939 wzięła udział w programie Pakty i fakty w t. Ali Baba. Później, przez cały okres okupacji niem. występowała w jawnych t. warsz.: Nowości (1940-43), Stara Mewa (1940-41), Zloty Ul (1940-43), Komedia(1941), Maska (1941-44), Figaro (1941-43), Jar (1943), Melodia (1944). Po wojnie za te występy otrzymała surową naganę od władz ZASP-u. W 1945-46 grała w T. Miejskim w Częstochowie, a także w Wałbrzychu. W sez. 1958/59 zagrała w T. Muzycznym przy ul. Terespolskiej w Warszawie Jadzię (Jadzia wdowa), a w T. im. Węgierki w Białymstoku, Pannę Kuku (Bezimienna gwiazda) i Ciotunię (Kram z piosenkami). W 1960-63 występowała w Kramie z piosenkami w warsz. T. Ateneum, w 1968-71 jeździła po Polsce z zespołem M. Ćwiklińskiej i przedstawieniem Drzewa umierają stojąc, w którym grała Helenę.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 M-Ż Warszawa 2016

aktor;

Właściwie Tadeusz Naglicki, pseud. Wesołowski. Był synem Eustachego Naglickiego, rzemieślnika, i Mari z Rutkowskich; mężem Zofii z domu Pantak. Już jako uczeń gimn., nast. seminarium nauczycielskiego w Krakowie, występował w zespołach amat. w t. Domu Robotniczego i na scenie Kasyna Oficerskiego. Według własnej relacji uczył się w krak. Szkole Dram. przy Instytucie Muz. pod kier K. Gabryelskiego. We wrześniu 1919 został zaangażowany do krak. T. Bagatela w charakterze adepta, bez prawa umieszczania nazwiska na afiszu. Zrezygnował z nauki w seminarium, a ponieważ rodzina nie aprobowała jego wyboru, musiał zrzec się rodowego nazwiska. Przybrał pseud. Wesołowski, to nazwisko pojawiło się na afiszu dopiero po dwóch latach stażu. W 1920 pomagał w zorganizowaniu w dawnej ujeżdżalni wojskowej przy ul. Zwierzynieckiej amat. t. YMCA i występował w nim w roli Majcherka (Królowa przedmieścia), już wtedy potrafił rozśmieszyć ,,do łez” dużą widownię. W T. Bagatela grał w większości przedstawień do końca sez. 1925/26, tj. do zamknięcia teatru, role takie, jak: Wicek (Wicek i Wacek) Fonsio (Wesele Fonsia), Alfred (On, ona i mama), Albert (Wielka księżna i chłopiec hotelowy), Felek (Krowoderskie zuchy); jego występy cieszyły się dużym powodzeniem. Na sez. 1926/27 został zaangażowany do T. Polskiego w Warszawie i odtąd, aż do wybuchu II wojny świat. występował na scenach stołecznych:w sez. 1925/26 – 1930/31 T. Polskim i Małym, w 1926/27 także w T. Ćwiklińskiej i Fertnera, w 1931/32-1938/39 w T. Narodowym, Nowym i Letnim (w 1934/35 i 1935/36 na wszystkich scenach TKKT)
Na przeł. 1929/30 prowadził w Krakowie prowadził przy ul. Rajskiej t. Pantera.
Przystojny, elegancki, był jednym z czołowych komediowych aktorów warsz., na których opierał się wystawiany wówczas często tzw. lekki repertuar. Jego specjalnością były role komediowych amantów w repertuarze współczesnym. Do niezliczonej ilości fars i komedii ,,wnosił wybitny wdzięk, humor, rozmach i werwę oraz dużo radosnej pogody i optymizmu-przy bardzo szczerej bezpośredniości formy” (Album artysty polskiego). Publiczność witała go zawsze z aplauzem, krytycy natomiast zarzucali mu nierzadko skłonność do szarży, stosowanie tych samych «gierek», łatwych sposobów służących rozśmieszaniu widzów, ale przyznawali, że papierowe postaci amantów ożywiał temperamentem, brawurą, czynił zabawnymi. Zagrał takie role, jak w T. Polskim: Florindo (Sługa dwóch panów), Roy Lane (Broadway); w T. Małym: Zbyszko (Moralność pani Dulskiej, Janek Topolski (Lekkomyślna siostra), Tony (Roxy), Kochanek (Ich czworo), Stanisław (Cudzik i s-ka); w T. Narodowym: Mariusz (Fanny), Masham (Szklanka wody), Motyliński (Klub kawalerów), Gustaw Grignon (Walka kobiet), Albin (Sluby panieńskie), Erazm (Cyganeria warszawska); w T. Nowym: Wituś (Skiz), Roman (Kochanek to ja), Doktor Gracht (Żywy ładunek), Szymon (Week-end); w T. Letnim: Bill (Kobieta i szmaragd), G (Król brydża). Jedną z najlepszych ról był Wituś (Skiz), w cieszącym się dużym powodzeniem przedstawieniu T. Narodowego z 1936, w którym wystąpił u boku M. Ćwiklińskiej, A. Różyckiego i N. Świerczewskiej; jak wspominał J. Ciecierski ,,prezentowali najwyższą klasę komediowej lekkości i wdzięku”.

W 1928-38 zagrał drugoplanowe role w kilkunastu filmach, z których warto wymienić: Grzeszną miłość, Moralność pani Dulskiej, 10% dla mnie, Fredek uszczęśliwia świat, Skłamałam, Gehenne.
Lata II wojny świat. i okupacji niem. przeżył w Warszawie; pocz. występował w ,,Café Bodo”, później, przez krótki czas był kelnerem w kawiarni ,,U Aktorek”, nast. grał w t. jawnych: T. Miasta Warszawy, Komedia, Bohema, Nowy Miraż, Figaro, Nowości (tu także reżyserował rewie). Po upadku powstania dotarł do Krakowa, gdzie mieszkał już i pracował do końca życia. Za występy w t. jawnych został ukarany przez Komisję Weryfikacyjna ZASP-u, m.in. ograniczeniem w prawach członkowskich. Od stycznia do września 1945 grał w T. im. Słowackiego, w sez. 1945/46 i 1946/47 w T. Kameralnym TUR (od stycznia 1947 T. Powszechny TUR), w 1948/49-1953/54 był aktorem Miejskich T. Dramatycznych, a po rozdzieleniu scen, w 1954/55-1970/71 należał do zespołu Starego Teatru.
Po wojnie, występy w T. im. Słowackiego (oraz w objeździe) zaczął od roli  Witusia w Skizie, tym razem u boku M. Ćwiklińskiej, W.Biegańskiego, J. Baronówny. Przedstawienie przyjmowano b. dobrze, dużą popularnością cieszyło się też na prowincji. Zdaniem T. Kwiatkowskiego W. obdarzony wielką ,,vis comica”, choć nieraz nie potrafił się ustrzec aktorskiej sztampy, ,,zachował swą przedwojenną klasę” i reprezentował ,,nieliczną garstkę amantów o dużej rozpiętości gatunku”. Stopniowo typ granych ról zmieniał na charakterystyczne. W 1949 był Felkiem Gzymsikiem w Romansie z wodewilu, a w 1959 ojcem, Florianem Gzymsikiem; publiczność przychodziła na przedstawienia specjalnie dla niego. Według T. Kudlińskiego ,,nieporównany w swym spokojnym i nieomylnym komizmie stworzył rozkoszny typ patriarchy z Krowodrzy, znajdując pocieszny ton rezolutnej poczciwości tatuńcia Gzymsika, żonglującego chytrze między wzruszeniami świąteczno-rodzinnymi, a skłonnością do kielicha i leniuchowania. Nie stracił też ani jednej pointy, ani jednej gierki, a każda wywoływała huragany śmiechu”. Postacią o zupełnie odmiennym charakterze był Premier (Domek z kart, 1953), zagrany realistycznie, wyrazisty bez groteskowych chwytów: zaskoczył tu swym dram. talentem. Podobał się też w niewielkich rolach, np. Żołnierza (Święta Joanna, 1956) ,,śmiało można określić jako małe arcydzieło gry aktorskiej”, ,,potrafił dać taki ładunek prawdy, tyle krwistego, organicznego życia, zabłysnął tak świetnym humorem, wdziękiem i swobodą, że zapanował nad całą sceną, zafascynował i podbił widza” (L. Jabłonkówna). Szerszego omówienia w prasie doczekała się rola profesora Gaya (Afera, 1963), ,,pół ramol,rozkosznie zabawny i głęboko wzruszający – w masce dystrakta, a pełen ironicznej bystrości. Znakomita kreacja wymowna w sylwetce, najdrobniejszym geście i ruchu” (J. Bober). Doświadczenia komediowe wykorzystał w rolach Eugeniusza (Tango, 1965) był ,,wzruszający i pobudzający do śmiechu charakterystycznym dla siebie stylem gry” (B. Mamoń) ,,nadał postaci wujaszka wszelkie cechy ramola z dawnej farsy” (T. Kudliński) oraz Profesora (Don Juan Rittnera, 1958). Spośród pozostałych ról warto wymienić takie, jak: Szydełko (Złote niedole, 1950), Hrabia Giętkowski (Ciężkie czasy, 1951), Doktor Relling (Dzika kaczka, 1956), Ben (Śmierć komiwojażera, 1960), Nos (Wesele, 1963), Pijak (Nocna opowieść, 1964), Hrabia Respekt (Fantazy, 1967), Profesor Kleniewicz (Uciekła mi przepióreczka, 1970). ,,Zawsze wyróżniał się wielką klasą i kulturą podawania tekstu i prowadzenia dialogu. Kiedy pojawiał się na scenie i zaczynał mówić wszystko stawało się jasne i zrozumiale”, wspominał Z. Kordecki.
Kilkakrotnie reżyserował, np. Ich czworo (Stary T., 1954), Romans z wodewilu (T. Ludowy, Warszawa 1958), a także Szczęście Frania i Stary dzwon w amat. T. Kolejarz Krakowie, gdzie przez pewien czas sprawował nadzór artystyczno-reżyserski. W kwietniu 1959 na Scenie Kameralnej Starego T w roli Tola (Skiz) obchodził jubileusz 40-lecia pracy scen., zagrał tę rolę tak stylowo,że H. Vogler napisał, iż W, to aktor ,,może <<ostatni co tak poloneza wodzi>> , pointujący dialog z tak zimną precyzją, jakby przecinał w locie piórko”.
w 1965 przyznano mu tytuł Czł. Zasłużonego

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 M-Ż Warszawa 2016

aktor, śpiewak, dyr. teatru;

Właściwie W. Walterejt. Był synem Juliusza Walterejta i Katarzyny z Podbielskich. Pierwszą jego żoną (od 1910) była Eugenia z Pożerskich, drugą (od 30 XI 1922) aktorka Hali­na Szymborska (1899- 23.10.1985). Studiował rysunek i rzeźbę w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Debiutował w 1906 w zespole S. i W. Jarszewskich w Krzyżopolu pod Odessą w roli Mandatariusza (Karpaccy górale). Z zes­połem tym w ciągu rocznej wędrówki występował na Podolu i Ukrainie, m.in. w Kijowie i Białej Cerkwi. Po powrocie do Warszawy wstąpił za namową matki do konserwatorium, które ukończył w 1910. W tym samym roku zaangażował się do zespołu H. Czarnec­kiego w Lublinie. W sez. 1911/12 występował w Wil­nie, w 1913 w Kaliszu, od 1913 w t. warsz.: Nowo­czesnym (1913), Małym (1914) i Nowości (od sez. 1914/15 do 1920). W 1919 wspólnie z J. Krzewińskim prowadził kabaret w restauracji „Oaza”. W lipcu 1920 wyruszył jako ochotnik na front, od sierpnia tego roku chorował na tyfus w szpitalu we Lwowie. Od listopada występował znowu w warsz. T. Nowości, w 1921 (czer­wiec, lipiec) także na scenach T. Bagatela i Miraż, w sez. 1922/23 w t. Qui Pro Quo oraz w T. Nowości, w sez. 1923/24 w T. Rozmaitości i Stańczyk (czerwiec), a w sierpniu tego roku otworzył kawiarnię artyst. „Cafe Walter”. Z t. warsz. związany był także w 1. następ­nych, występując: w T. Letnim (sez. 1924/25, paździer­nik-grudzień 1932, wrzesień, listopad, grudzień 1933), T. Narodowym (1926, październik 1932, kwiecień 1938), w T. Ćwiklińskiej i Fertnera, Nietoperz, Wode­wil (1927), Nowe Perskie Oko (listopad 1927), Morskie Oko (1929-31, 1933), Wesołe Oko (później Kameleon, 1931-32), Alhambra, Hollywood (1933), w T. Roz­maitości przy ul. Kredytowej (październik 1933), w t. Wielka Operetka (później Wielka Rewia, 1934), w T. Rozmaitości przy ul. Chłodnej (1936-37), w t. 8.15 (1937), t. Wielka Rewia (1937-39), w t. Ali Baba i Tip Top (1939). W maju 1938 występował w T. Kameral­nym w Częstochowie, w sierpniu tego roku odwiedzał też z własnym zespołem miasta Pomorza, a później zapewne Poznań i Toruń (podobno zespól ten istniał już od 1933). W czasie II wojny świat, występował w jawnych t. warsz.: Komedia, Kometa, Niebieski Mo­tyl, Stara Mewa, Bohema, Skala, Nowy Miraż, Weso­ła Banda, a także gościnnie w T. Powszechnym w Kra­kowie (marzec 1944). Po wyzwoleniu (1945-47) wystę­pował w łódź. t. Gong, w krak. T. Kameralnym TUR (sez. 1946/47), od 1948 do końca życia w Łodzi: w t. Osa (sez. 1948/49), w T. Powszechnym (sez. 1949,50), w T. im. Jaracza (1950-57); 26 I 1957 obchodził na tej scenie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. w roli Szambelana (Pan Jowialski). W tym samym roku, w marcu, wystąpił ostatni raz w Warszawie w Sali Kong­resowej na pięciu koncertach pod nazwą 50 lat wspom­nień W. Waltera i Spacerkiem po dawnej Warszawie. W. był wybitnym aktorem charakterystycznym. „Atle­tycznej budowy olbrzymieć o soczystym temperamen­cie i tęgim basie”, wg A. Grzymały-Siedleckiego „swą sztukę doprowadził do wysokiego stopnia, do prosto­ty”. Aktorstwo jego niejednokrotnie porównywano z mistrzostwem M. Frenkla, podkreślając „szczery ta­lent aktorski, specyficzny i niepowtarzalny wdzięk rasowego komika, a wraz z nim dużą bezpośredniość i ciepło, którymi umie nasycić tworzone postaci” (J, Macierakowski). Miał w swoim repertuarze ponad pięćset ról, w tym wiele operetkowych, jak np. Agamemnon (Piękna Helena), Zaremba (Polska krew), Generał (Ostatni walc), Wielki Książę (Szał miłości), Dr Falke (Zemsta nietoperza), Charencey (Cnotliwa Zuzanna), w początkowym okresie działalności artyst. śpiewał nawet partie operowe, np. Stolnika (Halka), Chorążego (Hrabina), Mefista (Faust), Kardynała (Żydówka); do najważniejszych należą jednak role kome­diowe i farsowe, m.in. Jenialkiewicz (Wielki człowiek do małych interesów), Dyndalski (Zemsta), Tobiasz Czkawka (Wieczór Trzech Króli), Robert (Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje), Dzieńdzierzyński (Rozbitki). W ostatnim okresie życia grał także role dram., np. Kamińskiego (Sprawa rodzinna). Księdza Percier (Winnice ojca Gaureau), Dziadka Wysockiego (Sprawiedliwi ludzie), Jaskrowicza (Grzech). Był też aktorem filmowym (od 1918)m.in. Młody las (1934), Złota Maska (1939), Ulica Graniczna (1948), autorem licznych monologów, skeczów i felietonów druk. w prasie codziennej i lit., a także komponował pieśni.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

aktor,reżyser;

Kazimierz Jerzy Bogusław Szubert. Był synem Alfreda Sz. i Józefy Sz. z Legiejków. Mąż aktorki Wandy Niedziałkowskiej, następnie Jadwigi Baronówny. W 1917-18 uczył się w szkole dramatycznej H.J. Hryniewieckiej w Warszawie. Ok. 1918 debiutował w warsz:. T. Współ­czesnym w roli Władka (Żołnierz królowej Madagaska­ru). W 1919-20 występował w T. Wielkopolskim pod kier. B. Skąpskiego, T. Plebiscytowym na Warmii i Ma­zurach pod kier. T. Działosza oraz w T. Miejskim w Inowrocławiu, potem prawdopodobnie w T. Ba­gatela w Krakowie, w 1921-23 w T. Polskim w Wilnie, w 1923-28 w T. Miejskim w Łodzi, w 1928-1930 w T. Małym i Polskim w Warszawie, w 1930-33 po­nownie w T. Miejskim w Łodzi (w czerwcu 1931 brał udział w występach tego zespołu w sali warsz. Capitolu), w 1933-35 w T. Polskim w Poznaniu, w 1935-1939 w T. im. Słowackiego w Krakowie, latem 1938 występował w T. Letnim w Warszawie, gdzie także reżyserował. Podczas II wojny świat. pracował jako barman i kelner w restauracji Gospoda Włóczęgów, następnie występował i reżyserował w jawnych t.: Miniatury (1943) i Bohema (1944) w Warszawie. W 1945 zaangażował się do T. im. Słowackiego W Kra­kowie, w 1946 wraz z M. Ćwiklińską brał udział w objeździe ze Skizem. W 1947 występował w T. Kameralnym TUR w Krakowie, w sez. 1948/49 w T. Starym, 1949/50 w T. Polskim w Bielsku (tam także reżyserował, m.in. „Świętoszka”, Wyspę pokoju i Pana Geldhaba). Reżyserował też gościnnie w T. Miejskim w Bydgoszczy (1949). W 1950-52 grał i re­żyserował w T. Młodego Widza w Krakowie, w 1952-54 był tam zaangażowany w T. Dramatycznych (obejmu­jących T. im. Słowackiego i T. Stary). Był wybitnym odtwórcą ról charakterystyczno-komediowych i farsowych. K. Frycz; pisał o nim: „ma on swoją twardą stronę talentu, charakterystyczną”, „ma dużo ciepła i potrafi mieć brutalność, ma w so­bie fugę i wybuchowość, szybkość i płynność mówie­nia”. Grał m.in. Wielkiego Wintona (Koniec pani Cheyney), Dauma (Panna Maliczewska), Makrota (Noc listopadowa), Dziennikarza (Wesele), Hołysza (Wyzwole­nie), Bajkowa (Dziady), Tartuffe’a (Świętoszek), Papki­na (Zemsta), Krugoswietłowa (Płody edukacji), Croftsa (Profesja pani Warren). Występował też w filmach m.in. Dziewczyna szuka miłości (1937), Skarb (1949)

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

śpiewak, aktor;

Właściwie Feliks Szczepański. Był synem Franciszka Sz. i Katarzyny z Pietrzaków, bratem śpiewaczki L. Szczepańskiej, mężem aktorki Wandy Sz. z Orzechowskich, właśc. Nisenson (ślub 18 VI 1934). Ukończył szkołę średnią i konserwatorium w Warszawie, uczył się też śpiewu prywatnie. W 1920 brał udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1923 został zaan­gażowany do T. Wielkiego w Warszawie, gdzie od ok. 1926 do 1936 był solistą, odtwórcą niewielkich partii tenorowych w operach, jak: Lokaj i Vicehrabia Gaston (Traviata), Dudarz (Halka), Pong (Turandot), choć śpiewał też m.in. Damazego (Straszny dwór) i Beppa (Pajace); występował także w wielu wystawianych tam operetkach. W 1936 występował w Wielkiej Operetce na Karowej, w pierwszej poł. 1937 w Cyruliku Warszawskim, w sez. 1937/38 w T. Wielkim w Poznaniu, w 1938/39 znów w T. Wielkim w Warszawie (gł. w przedstawieniach operetkowych), w marcu 1939 w t. Wielka Rewia na jubileuszu L. Messal, w maju 1939 z warsz. T. 8.15 był w Gdyni. W okresie okupacji niem. występował w jawnych teatrach w Warszawie: Variete, Kometa, Hollywood, Figaro, Maska, Nowości, Niebieski Mo­tyl i T. Miasta Warszawy, a także gościnnie w jawnym T. Powszechnym w Krakowie. Po wojnie na scenę powrócił w 1947; do 1949 był w Objaz­dowym T. Miniatur w Krakowie, a nast. w War­szawie w T. Nowym (1949). W 1950 w T. Naro­dowym grał Stacha w Schillerowskiej insc. Krako­wiaków i Górali. Występował w warsz. T. Syrena (1950-52), znowu w T. Nowym (1952-55), nast. w Operetce (1955-61). Potem uczestniczył zapewne w różnych imprezach, np. w kwietniu i maju 1971 brał udział w objeździe zespołu M. Ćwiklińskiej ze spektaklem Drzewa umierają stojąc w Stanach Zjed­noczonych i Kanadzie.
Mimo początków operowych, prawdziwe sukcesy odnosił w operetkach i przede wszystkim wodewi­lach. Po wojnie zdobył uznanie krytyki zarówno w dużych rolach, jak i w epizodach. Pisała B. So­wińska: „ten rasowy artysta operetki śpiewa, tańczy i gra ze swobodą, wdziękiem i gracją”. Drugą cechą, obok często podkreślanej, renomowanej „starej kla­sy” jego aktorstwa, był komizm: „Jakaż siła komi­czna tkwi w tym aktorze, ile ten aptekarz ma w sobie iście akrobatycznej, ekwilibrystycznej werwy” (J. Fruhling o roli Gustawa w Fajerwerku). Inne ważniejsze role: Eisenstein (Zemsta nietoperza), Boni (Księżniczka czardasza), Jelonek (Bal z Fanfanem), Charon (Orfeusz w piekle).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

aktorka, śpiewaczka, dyr. teatru;

Była córką muzyka, wnuczką powieściopisarza Alek­sandra N. Debiutowała w 1911 w zespole S. Książka-Staszewskiego w Kaliszu. Następnie przeniosła się do Warszawy. W sez. 1911/12 grała drugoplanowe role subretek i podlotków w T. Małym. Latem 1912 wy­stępowała w T. Bagatela, od sez. 1912/13 w T. Nowości. Była już wówczas cenioną aktorką operetkową. W 1915 wyjechała z Warszawy. Przez kilka lat występowała w Odessie, Kijowie, Homlu i Moskwie. W 1920 trafiła w Moskwie do Muzycznego Studia MChAT; 16 V grała tu rolę Klaretty (Córka pani Angot). Po powrocie do kraju występowała w Warszawie: od września 1922 do maja 1923 w T. Nowym, następnie w T. Wodewil, od września 1924 w T. Nowości. 25 XII 1925 otworzyła własny t. przy ul. Jasnej; przedstawieniem inaugura­cyjnym była Księżniczka dolarów, od 2 do 29 VIII wy­stępowała z tym zesp. w Krakowie. Jesienią 1926 wyje­chała do Paryża pragnąc występować w tamtejszych teatrach. Po nieudanym debiucie w t. Vaudeville wróciła do Warszawy. Tu występowała w T. Nowości, w końcu 1926 zorganizowała z Lucyną Messal T. Messal-Niewiarowskiej, który zainaugurował swą działal­ność premierą Targu na dziewczęta. W maju 1927 zespół wyjechał na występy gościnne do Pragi, w czerwcu do Wilna. W Wilnie N. uległa ciężkiemu poparzeniu i wkrótce zmarła.
Wg L. Sempolińskiego „żądna władzy i sławy, goniąca za sensacją, idąca na wszystko, nawet na striptease”, wprowadzała do operetki nowe efekty, zapożyczone z rewii. Niezbyt przystojna, ale zgrabna, porywała widownię nie tyle swoim głosem, ile temperamentem i wdziękiem urodzonej aktorki. „Talent jej aktorski był tak wybitny – pisał T. Boy-Żeleński w nekrologu – że bardzo jest prawdopodobne, iż byłaby śladem Ćwiklińskiej wróciła do komedii na pożytek naszego teatru”. Najwyżej ceniono jej tyt. role w operetkach: Zuza, Hrabina Marica, Madame Pompadour, Dorina, a także role Belli (Ewa), Bessi (Targ na dziewczęta), Vesty (Czarne róże), Dionizy (Nitouche), Tilly (Blon­dynka), Alicji (Najpiękniejsza z kobiet).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

aktorka;

Właściwie Karolina Teresa Stawarz lub Bzdyl, 1° v. Hoppe, 2° v. Szuyska, 3° v. Pastuszko. Podawała też rok urodzenia 1906, a miejsce Berlin. Była córką Józefa i Katarzyny z Sumarów; jej pierwszym mężem był inżynier Jan Hoppe (ślub 8 XII 1930, rozwód w 1934), drugim książę Wacław Szuyski (ślub 9 VII 1934 w Warszawie, rozwód w 1940), trzecim dyr. i kier. artyst. teatru Jan Zbigniew Pastuszko (ślub 26 X 1953 w Warszawie). W latach Il wojny świat. związana była z aktorem Zbigniewem Rakowieckim. W Krakowie, gdzie mieszkała do 1929, ukończyła dziewięć klas żeńskiej Szkoły Wydziałowej im. Z. Oleśnickiego, uczyła się tez tańca u E. Koszutskiego. Prawdopodobnie już w sez. 1919/20, a na pewno w 1920/21, brała udział jako chórzystka, w spektaklach operetkowych T. Powszechnego przy ul. Rajskiej; 19 VII 1921 debiutowała tu w roli Gienia (Nasi najserdeczniejsi). W 1921/22 kształciła się w Miejskiej Szkole Dram.; na popisie uczniów 23 VI 1922 w T. im. Słowackiego wystąpiła jako Hesia w Moralności pani Dulskiej. Na tej samej scenie w lipcu i sierpniu t.r., z zespołem Opery i Operetki tańczyła mazura w Halce. W t. przy Rajskiej występowała też w sez. 1923/24 i w scenach baletowych czyniła „duże postępy” (K. Krumłowski). Równocześnie, w sez. 1922/23-1924/25 była zaangażowana w T. im. Słowackiego. Grała tu dużo ról, dziecięcych i młodych dziewcząt: Dziunię (Bracia Lerche), Dziecko (Dziady)-1922; Isię (Wesele), Młodszego brata (Tragedia dzieci), Marię (Złoty wiek rycerstwa)-1923; Giselę (Prawo pocałunku), Danusię (Krzyżacy)-1924. Z zespołem tego t. w lipcu i sierpniu 1924 występowała we Lwowie, np. w roli Zuzi (Damy i huzary). W sez. 1925/26 była aktorką Zjednoczonych T. Pomorskich Bydgoszcz-Toruń-Grudziądz. Zapamiętała ją z tego okresu H. Małkowska: „Patrzyliśmy zdumieni na tę «aktorkę» o dziecinnej niemal postaci, na buzię, której wydawało się, nigdy jeszcze nie tknęła szminka”. „Taka była u progu swej pięknej kariery. W Balladynie uroczo grała Skierkę. W bezbłędnym operowaniu wierszem i wzorowej dykcji znać było dobrą, krakowską szkołę. Zgrabna, zwinna, czarowała urodą i wdziękiem młodości”. Występowała też w rolach: Elsinoe (Irydion), Mary (Świerszcz za kominem), Zośki (Szlakiem legionów), Lucyny (Dar poranka). W sez. 1926/27 grała w T. Nowym w Poznaniu, np.: Luizę (Intryga i miłość), Helenę (Sen nocy letniej), a od 1927/28 do listopada 1929 w T. Miejskich w Łodzi, gdzie powierzano jej duże role dramat., jak: Harfiarka (Wyzwolenie, 1927), Bronka (Śnieg), Donna Inez (Don Juan Tenorio) – 1928; Alina (Balladyna, 1929). Od 29.VI. do 15 VII 1929 występowała (wraz z A.  Węgierką) w T. Małym we Lwowie jako Nelly w Poławiaczu cieni, a w październiku t.r. z aktorami t. łódz. odwiedziła Kalisz.
W listopadzie 1929 została zaangażowana do T. Polskiego w Warszawie. Występowała tu do końca 1931 rozwijając swój talent pod czujną i czułą opieka Szyfmana” (E. Krasiński), u boku mistrzów tej sceny. Pierwszą rolę podlotka-Bronię w Czarującym emerycie zagrała na scenie T. Małego, ale jej właściwym warsz. debiutem była rola Ewy Łasztówny w praprem. Domu kobiet, 21 III 1930. Wcześniej, Z. Nałkowska zapisała w swoim dzienniku: „Liczę trochę na mała Lubieńska, jest w niej ton szczerości, poczucie rzeczywistości”. Krytycy (Lorentowicz, Boy, Słonimski) ocenili  jej debiut jako: ,,niezwykle szczęśliwy”, grała z temperamentem i ,,naturalnością wyrazu”, sprawiając ,,prawdziwą niespodziankę”, podkreślali, że to „bardzo obiecujący talent”. W 1930 w roli Ewy występowała 2 i 3 V w Wilnie, a od 13 do 16 V we Lwowie. Potem w T. Polskim grała: Jankę Aubrin (Papa), Korę (Noc listopadowa), Gwen (Dzień bez kłamstwa) – 1930; Wandę  (Mąż z grzeczności, 1931), która „w II akcie wzruszyła kamienie” (Irzykowski) oraz Julię (Romeo i Julia, 1931), jej największy sukces artyst. w całej karierze aktorskiej. Boy określił ją jako ,,zupełnie niepospolitą:, ,,wzięta była przez młodą artystkę zadziwiająco pewnie, bez jednej fałszywej, nuty, z urokiem młodości i szczerości, z doskonałym wyczuciem!”; „włożyła w rolę Julii żar uczucia, wdzięk dziewczęcy i słodycz wyrazu, które podbiły od razu największych sceptyków. Dała śliczne złudzenie dziecka przebudzonego do miłości”, zachwycał się Lorentowicz. ,,Była najlepszą Julią, jaką widziałem – młodziutka, nieprzytomna, przebita jak motyl szpilką miłości i szekspirowskiej poezji, włoska, zmysłowa i dziecinna zarazem. Potem zrobiła się śmiała i bardzo sophisticated”, wspominał M. Hemar. Od pocz. 1932 do końca 1933 występowała w T. Narodowym, m.in. jako: Elżbieta Valois (Don Karlos, 1932), Krysia w znakomitym przedstawieniu Mademoiselle (1932; obok M. Ćwiklińskiej i M. Dulęby) – miała w tej roli „wiele liryzmu i niezwykłą siłę ekspresji. Mała Lubieńska stała się już bardzo dużą Lubieńską”, pisał Słonimski. Pozytywne oceny zyskały też: Małgorzata (Pierwsza sztuka Fanny, 1932); Klara (Zemsta) i Gloria (Nigdy nic nie wiadomo)-1933. Od sez. 1934/35  do wybuchu II wojny świat. występowała na scenach TKKT (po 1936 w T. Narodowym i Nowym). Zwróciła uwagę w rolach: Sfinksa (Maszyna piekielna, 1935), ponownie Harfiarki (Wyzwolenie, 1935)– „pięknie mówiła swym miękkim, śpiewnym głosem”, jak zapamiętał J. Kreczmar; Infantki (Cyd, 1935), Kordelii (Król Lear, 1935), Łucji Brandel (Wolna kobieta, 1937), ponownie Lucyny (Dar poranka, 1938). Jedne z ostatnich jej przedwojennych ról w 1939, to: Julia (Miłość czysta u kąpieli morskich) i Jackie Coryton (Week-end). W tymże roku, 4 Il wystąpiła w wieczorze jednoaktówek T. Rittnera, C.K. Norwida, i J. Czechowicza, które były reżyserską praca dyplomową W. Horzycy na Wydz. Reżyserii PIST-u. Na sez. 1939/40 otrzymała angaż do T. Narodowego.

W latach 30. dużą popularność przyniosły jej role filmowe, szczególnie Hanka w Dziesięciu z Pawiaka (1931), Ewa Pobratymska w Dziejach grzechu (1933), Władzia Majewska  w Książątku (1937). Wystąpiła także: w Pałacu na kółkach (1932), Ostatniej eskapadzie (1933), Fredek uszczęśliwia świat (1936).

Podczas okupacji niem., od października 1939 pracowała jako kelnerka w pierwszej, otwartej przez aktorów, warsz. kawiarni „Café-Bodo”, a w 1940- 44 w kawiarni ,,U Aktorek”. Należala do AK (III Zgrupowanie ,,Konrad”, od sierpnia 1944 Grupa Bojowa ,,Krybar”, Obwód Śródmieście). W czasie powstania wchodziła w skład czołówki teatr. zorganizowanej przez L. Schillera; wraz K. Adwentowiczem, W. Brydzińskim, T. Fijewskim, M.Wyrzykowskim występowała na Powiślu i w Śródmieściu. Po upadku powstania przedostała się do Podkowy Leśnej, stąd do Zakopanego, gdzie krótko pracowała jako kasjerka w kinie. Potem przyjechała do Krakowa; z Z. Ordyńską i W. Ściborem utworzyła mały zespół teatr. T. Objazdowy Aktorów Scen Warsz., który występował od 3 IV do 30 X 1945 (z recytacjami i sztuką Dar poranka; po raz kolejny grała Lucynę), m.in. w Wieliczce, Będzinie, Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu, Częstochowie, Kielcach. Od 1 XI 1945 do 31 I 1946 występowała w T. Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi, z dużym sukcesem, w roli Elizy Doolittle (Pigmalion). Po powrocie do Warszawy, od maja 1946 do końca sez. 1957/58 należała do zespołu T. Polskiego, gdzie zagrała kilka dobrych ról: Głafirę (Wilki i owce, 1947), Matyldę (Odwety) i Astrid (Wiosna w Norwegii) – 1948; Jolantę (Dobry człowiek, 1950), Margrabinę Vauban (Król i aktor, 1952), Różę Byleńską (Dom kobiet, 1955; dublowała A. Leszczyńską). W sez. 1958/59-1961/62 występowała w T. Klasycznym jako: Nieznajoma (Bezimienna gwiazda, 1959), Ksenia Rumiancewa (Niebieska teczka, 1961), Anna (Czy to jest miłość?, 1962). Od sez. 1962/63 do emerytury, na którą przeszła 1 I 1976, zaangażowana była w T. Narodowym; grała na tej scenie jeszcze do 1986. Z nielicznych ról, w których tu wystąpiła, warto wymienić: Helenę (Lekkomyślna siostra, 1963), Aurorę (Ciężkie czasy, 1968), Gizę (Zabawa w koty, 1973), Lalę wdowę (Trzema krzyżykami, 1979) i Marię Josefę (Dom Bernardy Alby, 1986), w której obchodziła jubileusz 65-lecia pracy artyst. i 80-lecia urodzin.
Niewysoka, drobna, o ogromnych oczach, delikatnych rysach twarzy, jasnych włosach, była gwiazdą przedwojennej Warszawy, jedną z najpiękniejszych pol. aktorek (w opinii np. Irzykowskiego, Iwaszkiewicza). Miałą charakterystyczny głos o nieskazitelnej dykcji, niezwykle dźwięczny, ciepły i melodyjny, który nie zmieniał się wraz z upływem lat. Predysponowana była do ról lirycznych, ale żywy temperament i wdzięk sprawiał, że z równym powodzeniem występowała w komediach, farsach czy klasycznych dramatach. Według J. Ciecierskiego najlepiej czuła się w komedii, Boy uważał,. że „raczej nie jest z temperamentu aktorką farsową”. Irzykowski nazywał ,,pierwszą i jedyną amantką naszej sceny”. Po latach, S. Marczak-Oborski zaliczył ja do grupy ,,tzw. amantek o różnych rodzajach talentu, ale zawsze mających pełne kwalifikacje do grania dużych ról, przy tym odznaczających się urodą i swoistym «warszawskim sznytem»”.
Po wojnie nie była już tak często obsadzana, J. Galewski zanotował: „Lubieńską widuje się na scenie tak rzadko, że zdaje się czasami, że wycofała się ze sceny zupełnie”. „Jedna z wielkich gwiazd aktorskich młodszego pokolenia, ale w jakiś niepojęty sposób nie wyzyskano jej wszystkich możliwości”. Wierna publiczność warsz. z wielką życzliwością witała jej każdą nową rolę. Swój kunszt i talent zaprezentowała np. jako Głafira w Wilkach i owcach. Potem szeroko komentowana była rola Róży Byleńskiej (1955) , którą krytycy zaliczyli do najlepszych w niedużym ilościowo  dorobku powojennym aktorki. Ciekawe sylwetki bohaterek  wykreował też: w Bezimiennej gwieździe, ,,wyglądała ślicznie”, ,,grała znakomicie” w Lekkomyślnej siostrze była ,,szczególnie wzruszająca”; w Zabawie w koty ,,przezabawna”, a w znakomitym  epizodzie w Domu Bernardy Alby nakreśliła ,,liryczny portret owładniętej szaleństwem babci” (T. Miłkowski). W czerwcu 1957 z zespołem warsz. T. Polskiego i Domem kobiet występowała w Londynie (na scenie Scala Theatre). Poza Warszawą, jej sukcesem był powrót do Cyda – zagrała Infantkę w T. Współczesnym w Szczecinie (1957) oraz w Białymstoku (1958) i na obu scenach sztukę reżyserowała. ,„Rolę swą zarysowała prosto i subtelnie. Znakomicie prowadziła dialog, stworzyła postać żywą, utrzymaną w pastelowych kolorach”, pisał H. Bieniewski po prem. białostockiej. ,,Widowisko było szybkie, czyste sytuacyjnie, logiczne i w niczym nie przeciągnięte”, miało .,pewną, dyskretną stylizację teatralną”, oceniał reżyserię A.W. Kral. W grudniu 1959 grała Olimpię (Aktor) w T. Wybrzeże w Gdańsku; w 1967 w Operetce warsz. Augustę Panicetti (Niedziela w Rzymie), a w 1973 w Starej Prochowni w Warszawie Suknię 6 (Gwiazda). ,,Wszystkie jej role, poprzez kobiety dojrzałe, do matron, zyskiwały jej osobisty wdzięk, ciepło i niezwykłą naturalność, którą podkreślała rzadko dziś spotykaną umiejętnością scenicznego mówienia” (,,Goniec Teatralny”). Do końca zachowała też świetną sylwetkę, urodę i wspaniałą kondycję (przed wojną była wysportowana, uprawiała taternictwo, wioślarstwo i pływanie).
Brała udział w koncertach recytatorskich na estradach całego kraju, sama uczyła recytacji i prowadziła amat. konkursy recytatorskie na terenie Mazowsza, Po wojnie zagrała Matkę Ewy Pobratymskiej w filmie Dzieje grzechu (1975); występowała w kilkunastu spektaklach Teatru TV, np.: w Prowincjuszce (1961), Po upadku (1976) i w wielu rolach w słuchowiskach radiowych, zarówno przed wojną, jak i po 1945. Od 1973 była Czł. Zasłużonym SPATiF-ZASP-u, a od 1976 należała do Kapituły Zasłużonych Członków tego związku.

Źródło : Słownik Biograficzny Teatru Polskiego t.III 1910-2000 A-Ł Warszawa 2017

aktorka;