aktor, dyr. teatru;

Właściwie Artur Aleksander Zawadzki. Był mężem najpierw Emilii Z., następnie tancerki Marii Jakubowskiej (pseud. Jacobi). Uczeń E. Derynga. Od 7 X 1877 do lutego 1878 występował w zespole W. Krzyżanowskiego w Zamościu (m.in. 17 II 1878 grał na swój benefis Placyda – Piosnka wujaszka), następ­nie w zespole Anny Dudtow w Zamościu (marzec) i Hrubieszowie (do czerwca), od września do listopada 1878 w zespole W. Gostyńskiego w Białej Podlaskiej, gdzie grał m.in. Czesława (Szlachectwo duszy), Genia (Pan Damazy), Wacława (Zemsta), Wojtka (Okrężne); w 1879 grał w Nowym Sączu pod dyr. P. Woźniakow­skiego, w 1881 w Przemyślu (ożenił się wówczas z ak­torką Emilią Wolańską), w 1882 w zespole E. Baczyń­skiego w Tarnowie, od 14 XI do 14 XII 1882 w Zamoś­ciu u F. Ratajewicza, w 1884 w zespole H. Lasockiego (któremu pomagał prowadzić zespół) w Tarnowie i Myś­lenicach (listopad), w 1885 u tegoż, m.in. w Rzeszowie. W sez. 1885/86 (od grudnia 1885) występował w t. krak.; grał tu role charakterystyczne, takie jak: Gałganduch (Gałganduch, czyli Trójka hultajska), Califourchon (Czuła struna). W sez. 1886/87 wraz z M. Winklerem był dyr. zespołu w Kielcach, a w lecie 1887 w Busku.
Od 1888 występował najczęściej sam, jako tzw. monologista. Urządzał „wieczory humoru”, na których wy­głaszał teksty różnych autorów, a także własne (wiele z nich wyszło drukiem). Były to przede wszystkim mono­logi przedstawiające komiczne, charakterystyczne typy ludzi z różnych warstw społecznych, np. Jegomość fin de siecle, Pan Gadulski ma głos, Antoni Siniak stręczyciel sług, Pan Silberstein idzie na spacer, Tenor Kwiczoł. Monologi te opracowywał bardzo starannie, wykazując trafność obserwacji, humor i pomysłowość. Wg opinii recenzenta „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycz­nego” miał znakomite dla monologisty warunki: „twarz podatną do zmian, głos zaprawny do naśladownictwa i humor”, które wspomagał świetną charakteryzacją. Występował też z dużym powodzeniem jako transformista, tzn. grał wszystkie role w kilkuosobowych ko­medyjkach i fraszkach własnego autorstwa (np. Noc romantyczna”, „Gabinety restauracyjne), błyskawicznie zmieniając charakteryzację i przebranie. Z wieczorami monologów odwiedzał wiele miast Królestwa Polskiego, Galicji, Śląska, Wielkopolski, organizował też występy w środowiskach pol. na terenie Rosji, Ukrainy, Wołynia, Podola. W listopadzie 1888 występował w Warszawie w sali Tow. Wioślarskiego, w grudniu tego roku w Łodzi i Radomiu, w 1890 m.in. w Kaliszu (7-13 V), Poznaniu (czerwiec) i Warszawie (październik). W 1891 w Pozna­niu (czerwiec), w 1892 w Płocku (luty) i Maczkach (jesień), w 1893 w Petersburgu (luty, marzec), Łodzi (maj, T. Victoria) i Warszawie (grudzień), w 1895 w Salach Redutowych w Warszawie (listopad), w 1896 m.in. we Włocławku (lipiec), Dąbrowie Górniczej (październik), w 1897 w Warszawie w Salach Reduto­wych (grudzień), w 1898 w Petersburgu, Kijowie (26 VI) i Łodzi (sierpień), w 1899 dwukrotnie w Warszawie (ko­niec stycznia i kwiecień) i w Kijowie, w 1900 w Moskwie, Petersburgu, Lipawie, Suwałkach, Łodzi (T. Victoria, kwiecień) i Lublinie (maj). W 1901 przez pewien czas należał do zespołu E. Majdrowicza w Lublinie; potem występował sam w Sosnowcu (wrzesień), Krakowie (23 IX) i w Warszawie w Dolinie Szwajcarskiej (gru­dzień). W 1902 (od 31 V do 30 IX) był dyr. warsz. t. ogr. Wodewil. W tymże roku na przełomie listopada i grud­nia wystąpił na koncercie w Warsz. Tow. Muzycznym. W 1904 występował w Sosnowcu (lipiec) i Zawierciu (październik), w 1905 w warsz. t. Renaissance, a także w Żytomierzu i Kijowie, w 1906 w Kijowie, Żytomierzu, Humaniu, Łucku, Równem, Samborze (październik) i Lwowie, w 1907 w Przemyślu. W 1908 występował w Warszawie: w czerwcu w T. Nowym w farsie „Mucha”, następnie w t. Bagatela; we wrześniu tego roku prowa­dził w Przemyślu Wesoły Teatr. 17 V 1909 w T. Letnim w Warszawie obchodził jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artystycznej. W latach następnych występo­wał m.in. we Włocławku (luty 1910), Poznaniu (14 III 1910), warsz. t. Bagatela (lipiec 1911), Kijowie (paź­dziernik 1911). Wiadomo, że do I wojny świat. wystę­pował również przed publicznością pol. w Odessie, Kiszyniowie, Charkowie, Jekatierynosławiu, Jelizawietgradzie, Saratowie, Kursku, Tule, Twerze, Smoleńsku, Rostowie nad Donem, Rydze, Mitawie, Dorpacie, Pskowie, Kamieńcu Podolskim, Winnicy, Mohylowie i in. miastach. Zawędrował też podobno z występami do Pragi, Budapesztu, Wiednia i Berlina. W czasie I wojny świat. przebywał w Warszawie; występował m.in. w t. Bagatela-Nowym (sierpień-październik 1915), t. Miraż (sez. 1915/16) i t. Nowoczesnym (czerwiec 1916) oraz gościnnie w T. Wielkim: w lipcu i sierpniu 1916 w roli Lichockiego (Kościuszko pod Racławicami), we wrześniu tego roku w roli Starogrenadzkiego (Młody las). W 1918 prawdopodobnie występował w t. fronto­wym na kresach wschodnich, w 1919 w t. Argus w War­szawie. W późniejszych latach ukazywał się na scenie coraz rzadziej. W sez. 1922/23 prawdopodobnie wystę­pował w Sosnowcu; potem dawał jeszcze „wieczory humoru”, m.in. w Sopocie (lipiec 1923) i Gdańsku (marzec 1925, czerwiec i lipiec 1929). 22 XI 1926 wystą­pił w sali Tow. Higienicznego w Warszawie w Wieczo­rze humoru wytwornego. 17 V 1931 w Ratuszu w Warszawie zorganizowano poranek, na którym Z. obchodził pięćdziesięciolecie pracy scenicznej. Był autorem artykułów o tematyce teatr., m.in. „Koniec ogródków” (Kurier Warszawski 1908 nr 143), „Pogląd na teatry polskie”, „Teatr popularny dla Warszawy” (Scena i Sztuka 1908 nr 18, 19, 20). Pisał też pamiętnik ze swych podróży pt. „Mój kalejdoskop”, który zaginął w 1944.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973