tancerz, choreograf;

Właściwie Piotr Hipolit Zajlich , pseud. Szuwałow. Był synem Piotra Z. i Anny z Szulejewskich. W 1892 wstąpił do warsz. szkoły baletowej; był uczniem R. Grassiego i J. Walczaka. Wg relacji samego Z., już w wieku ośmiu lat tańczył w corps de ballet WTR; od 1903 był koryfejem. W 1906 powołany do wojska, opuścił t. na cztery lata. Od 1910, po powro­cie do WTR, tańczył już tańce solowe, m.in. czardasza w operetce Cygańska miłość i jedną z głównych partii w balecie Dzień w Japonii. W marcu 1911 zaangażował się do baletu S. Diagilewa, z którym odwiedził wiele krajów; w 1912-14 był solistą i choreografem zespołu A. Pawłowej, m.in. w Londynie i Stanach Zjednoczo­nych, występując niekiedy pod pseud. Szuwałow. Part­nerował Pawłowej w Coppelii i A. Gaszewskiej w licz­nych solowych tańcach charakterystycznych. Jako choreograf opracował dla baletu Pawłowej m.in. Zaprosze­nie do tańca, Fantazję wschodnią, Postój kawalerii. W 1913 okresowo występował w Warszawie, a 10 III tego roku debiutował tu w T. Wielkim jako choreograf wy­stawiając Szeherezadę. Wybuch I wojny świat. zasko­czył go na urlopie w Warszawie. Powołany do wojska ros., następnie ranny, 1915-17 spędził w niem. niewoli. Od 1 XI 1917 mianowany został dyr. i baletmistrzem baletu warsz. i dyr. warsz. szkoły baletowej. Ze względu na niski wówczas poziom baletu warsz. pracę musiał rozpocząć od podstaw. Okazał się zresztą doskonałym pedagogiem i utalentowanym choreografem. Unowo­cześnił program szkoły wprowadzając obok przedmio­tów zawodowych dział ogólnokształcący. Wychował wielu tancerzy i baletmistrzów, m.in. S. Szatkowską, S. Miszczyka, E. Paplińskiego. Budując od nowa re­pertuar baletu warsz., wystawił dzieła z dwuwiekowego dorobku sztuki choreograficznej, od Córki źle strzeżo­nej (1920) i Sądu Parysa (1925), poprzez balety romanty­czne, jak np. Giselle, Katarzyna, córka bandyty i post-romantyczne, jak np. Coppelia, Jezioro łabędzi”, do najnowszych dzieł z repertuaru S. Diagilewa, jak np. Kleopatra (1920), Tańce połowieckie (1922), Dafnis i Chloe, Pietruszka (1926), czy Ognisty ptak(1931). Wielkie zasługi położył w dziedzinie rodzimej twórczo­ści baletowej. Opracował na nowo choreografię oper Moniuszkowskich, wznowił dawne balety pol., takie jak: Święto ognia Z. Noskowskiego (1930), Na kwaterze S. Moniuszki (1931), czy dwie wersje Wesela w Ojcowie (zatytułowane – Wesele na wsi i Karczma). Nade wszystko jednak wystawiał nowe dzieła rodzimych kom­pozytorów współczesnych; ogromny sukces przyniosło mu przede wszystkim wystawienie Pana Twardowskiego L. Różyckiego (1921), z innych: Bajka (1923) i Ku­pała (1926) L. Rogowskiego, Pieśni miłosne Hafiza K. Szymanowskiego (1922), Świtezianka E. Morawskiego (1931). Ułożył również wiele divertissements i tańców do oper i operetek (ogółem ponad siedemdziesiąt). Jako tancerz występował do ok. 1927, najchętniej w partiach i tańcach charakterystycznych, m.in. jako Faworyt (Szeherezada), Amun (Kleopatra), Diabeł i Twardowski (Pan Twardowski” L. Różyckiego), nie unikając jednak i partii klasycznych, jak: Albrecht (Giselle), czy Franciszek (Coppelia). W tańcach cha­rakterystycznych wg wspomnień P. Owerłły „wykazy­wał wybitną sprężystość i doskonałe wyszkolenie. Czardasz lub taniec czerkieski jego układu, z kindżałem w ustach, tańczony w otoczeniu corps de ballet, był wybitnym popisem”. Wraz z baletem warsz. występo­wał w 1918 w Niemczech. W 1920 wyjeżdżał na Śląsk i brał udział w licznych koncertach na terenach obję­tych plebiscytem. W 1925 z solistami opery warsz. występował w operze paryskiej na Festiwalu Muzyki Polskiej. W 1934 również z baletem warsz. występował w Rumunii. W 1934 przeszedł na emeryturę, nadal jednak zajmował się pracą pedagogiczną. W styczniu 1937 opracował choreografię Halki dla opery w Tallinie. Powołany ponownie na stanowisko dyr. baletu warsz. T. Wielkiego, w sez. 1937/38 wznowił Pana Twardowskiego i Na kwaterze. W sez. 1938/39 opracował dla Reprezentacyjnego Baletu Polskiego choreografię We­sela w Ojcowie. 3 VII 1922 obchodził trzydziestolecie, a 28 I 1938 czterdziestolecie pracy artyst. w partii Diabła (Pan Twardowski). Lata II wojny świat. spędził w Warszawie. Bezpośrednio po wojnie był jednym ze współorganizatorów warsz. sceny muz.-operowej, współpracując także z Miejskimi T. Dramatycznymi; m.in. 26 IV 1947 odbyła się w T. Rozmaitości premiera Wesołych kumoszek z Windsoru w jego choreografii. 3 X 1947 obchodzono w Warszawie w sali Romy ju­bileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. Z., w którym chory artysta nie mógł już wziąć udziału. Był człon­kiem zasłużonym ZASP.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973