aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog,rysownik;

Henryk Teodor Hertz, także Herz, inne pseud. Kirkor, Zwidlicz. Był synem Józefa Hertza, ekonomisty i urzędnika bankowego, i Do­roty z domu Libkind, bratem Benedykta Hertza, mężem Leonii Barwińskiej , ojcem aktorki Zofii Barwińskiej. Uczył się najpierw w gimn. W. Górskiego w Warszawie, a po śmierci ojca wy­chowywał się w Kijowie, gdzie w 1897 ukończył gimn. realne. Po powrocie do Warszawy rozpoczął naukę w Klasie Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muz.; występował też w t. amat. Stow. Mi­łośników Sceny. Studia aktorskie ukończył z odznaczeniem w 1900; na popisie szkolnym zagrał m.in. Mistrza Henryka (Dzwon zatopiony). W sierp­niu 1900 występował z zespołem t. pozn. w Cie­chocinku (tu debiutował). Na sez. 1900/01 został zaangażowany do T. Polskiego w Poznaniu i wy­stępował tu pod pseud. Kirkor; jego pierwsze role to: Zbigniew (Mazepa), Albin (Śluby panieńskie). W sez. 1901/02 grał, pod własnym nazwiskiem, w T. Polskim w Łodzi oraz z zespołem łódz. w Płocku (sierpień 1902). Ożenił się z aktorką Leonią Urbanowicz (ślub ok. 11 II 1902 w Łodzi); oboje przyjęli pseud. scen. Berwińscy (od nazwiska poety R. Ber­wińskiego, dziadka Leonii); nazwisko to na afiszach zmieniło formę na Barwińscy i tak już pozostało. Jesienią 1902 (wrzesień-listopad), jako Hertz, wy­stępował w zespole T. Absolwentów Warsz. Szkoły Dram., m.in. w Płocku, w 1903-04 w zespole ob­jazdowym B. Bolesławskiego, m.in. w Kielcach, Radomiu, Częstochowie. W tym czasie powołany do wojska, na front wojny ros.-japońskiej, uciekł do Krakowa i w czerwcu 1904 jako Herz wystąpił tu w roli Wilhelma (Koniec Sodomy) w T. Miej­skim. Od października 1904 i nast. przez pierwszą poł. sez. 1904/05, pod pseud. Zwidlicz, grał w krak. T. Ludowym, m.in. Azję (Azja Tuhajbejowicz). Od 1905 stale używał pseud. Barwiński. W sez. 1905/06 występował w T. Polskim w Poznaniu, a od czerwca 1906 i w sez. 1906/07 znowu w T. Ludowym w Krakowie, m.in. jako Gustaw-Konrad (Dziady), Hans Mathis (Żyd polski), Ferdynand (Intryga i miłość). Równocześnie studiował rzeźbę u K. La­szczki w krak. ASP; przyjaźnił się wtedy z H. Ku­ną, który wyrzeźbił go studiującego rolę Irydiona. Następnie przeniósł się do Lwowa; w kwietniu 1908 występował w zespole pn. Parisiana w sali t. Co­losseum; w 1908-09 był aktorem zespołu objazdo­wego T. Pilarskiego pn. Lwowski T. Ludowy. W kwietniu 1909 znowu występował w T. Ludowym w Krakowie (w roli Barona – Na dnie); należał również do zespołu tego teatru w sez. 1909/10. W 1910, dzięki poparciu K.Adwentowicza, został za­angażowany do T. Miejskiego we Lwowie i wy­stępował w nim do końca sez. 1913/14; w 1913 z t. lwow. był na występach w Paryżu. W 1913-14 współpracował też z lwow. T. Niezależnym (w 1914 reżyserował Ucztę Platona w sali Kasyna Miejskie­go), a także z t. amatorskimi. Był członkiem Za­rządu Związku Artystów i Artystek Teatrów Pol­skich w Galicji. Latem 1914 rzucił scenę i zaciągnął się do Legionów Pol.; walczył w Pierwszej Bryga­dzie, dosłużył się st. kapitana piechoty, dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych. Organizo­wał t. legionowy, m.in. wraz z L. Bończą-Stępińskim wyreżyserował i wystawił w końcu lutego 1915 w Białej na Śląsku Cieszyńskim „Warszawiankę” w obecności J. Piłsudskiego i I. Daszyńskiego (sam B. grał Chłopickiego); w 1917 opuścił Legiony po odmowie przysięgi na wierność cesarzowi Austrii. Jesienią 1917 wrócił do Lwowa do zespołu T. Miej­skiego i był w nim do końca sez. 1919/20; zaczął tu reżyserować (Wąsy i peruka, Murzyn); z t. lwow. występował gościnnie w Przemyślu (luty 1918, luty i marzec 1919). W 1918 starał się o dyrekcję T. Polskiego w Łodzi (bez powodzenia). Jesienią 1918 reżyserował w T. Powszechnym pod dyr. K. Gereba w Przemyślu. W czerwcu 1920, wraz z S. Michułowiczem, prowadził teatr w Krynicy. W sez. 1920/21 był aktorem i reżyserem T. Polskiego w Poznaniu oraz wykładowcą na Wydz. Dram. tutej­szego Państw. Konserwatorium Muzycznego. W sez. 1921/22 grał i reżyserował w T. Miejskich we Lwowie. Na sez. 1922/23 objął dyrekcję T. Miej­skiego w Łodzi (zrezygnował w kwietniu 1923). Kierował w tym czasie Szkołą Dram. utworzoną przy t. łódz., był też jej wykładowcą. W sez. 1923/24 znowu grał i reżyserował w T. Miejskich we Lwowie; z zespołem lwow. w poł. grudnia 1923 występował w Stanisławowie, w maju 1924 także w objeździe po prowincji. W pocz. 1924 występo­wał krótko w zespole S. Michułowicza w Kołomyi. W tymże roku grał w filmie pol.” Miłość przez ogień i krew”. W sez. 1924/25 był aktorem i reży­serem T. Bagatela w Krakowie. W lipcu 1925 za­twierdzono jego kandydaturę na stanowisko dyr. t. lwowskich. W sez. 1925/26 i 1926/27 kierował T. Miejskimi (Wielki i Nowości) we Lwowie; zrezyg­nował z dyrekcji z powodu trudności finansowych związanych z koniecznością prowadzenia aż trzech działów: dramatu, opery i operetki; ważnym wydarzeniem za jego dyrekcji lwow. było wprowadzenie w 1926 na pol. scenę dramatów E. O’Neilla: Żądza i Pierwszy człowiek. Po odejściu ze Lwowa w 1927 starał się o dzierżawę T. Miejskiego w Bydgoszczy (bez powodzenia). W sez. 1927/28 prowadził wraz z żoną zespół pn. Lwowski Teatr Barwińskich (tak­że: Teatr Objazdowy Barwińskich) i występował z nim m.in. w 1928 w Stanisławowie (4 II) i Prze­myślu (8 II). Na sez. 1928/29 (do 31 VIII 1929) ponownie objął dyrekcję scen miejskich we Lwowie (pocz. tylko T. Wielki, a od lutego 1929 także T. Mały); dzielił ją z Cz. Zarembą, który był kier. działu muz. teatrów. Od 15 XII 1929 do 10 II 1930 był kier. artyst. efemerycznego music-hallu Orfeum (w T. Nowości) w Warszawie. W lutym 1930 zaangażował się jako aktor do T. Miejskiego w Lublinie, a w poł. marca t.r. objął jego kierow­nictwo artyst., jednak jeszcze w tym sez. wyjechał na gościnne występy do T. Polskiego pod kier. W. Czengerego w Rydze, a t. lub. był prowadzony do końca sez. przez ZASP. Jesienią 1930 kierował własnym zespołem pn. T. Objazdowy (używał też nazwy T. Lotny) i występował z nim m.in. w Kielcach (4 IX), Rzeszowie (29 IX), Przemyślu (październik), Zakopanem (22 XI). Jako aktor i reżyser wielokrotnie współpracował z Tow. Dram. Fredreum w Przemyślu, m.in. w 1920, 1927, 1928, 1930 (30 XI 1930 grał gościnnie Chłopickiego w Warszawiance). W 1931 w objazdach z K. Adwentowiczem i I. Grywińską grał na prowincji w sztuce Miłość. Od 1 IV 1931 objął ponownie kierownictwo artyst. T. Miejskiego w Lublinie i sprawował je do końca sez. 1930/31. W sez. 1931/32 (do 31 VII 1932) wraz z żoną dzierżawił od Zarządu Miasta teatr w Lublinie; nadal był jego kier. artyst., ale nie podniósł poziomu tej sceny (brak oryginalnego repertuaru, który opierał się gł. na występach go­ścinnych zespołów i artystów oraz opery lwow.). W 1933 bezskutecznie starał się o dyrekcję t. łódz­kiego. W 1933-39 mieszkał najpierw w Warszawie, potem w Leśnej Podkowie. Przeszedł na emeryturę. Pracował w Wojskowym Instytucie Naukowo­Oświatowym jako referent do spraw t. żołnierskich. Jako aktor i reżyser współpracował z zespołami amat. o charakterze oświatowym. Stale też współ­pracował z PR, m.in. prowadził dział audycji dla wojska. W grudniu 1934 w T. Dramatycznym w Warszawie reżyserował Narzeczonego z wymówie­niem. Jubileusz trzydziestopięciolecia pracy artyst. obchodził 2 V 1937 w Powszechnym T. Żołnierza we Lwowie w komedii Radziwiłł Panie Kochanku. Podczas okupacji niem. w teatrze nie występował. Wraz z żoną brał udział w Warszawie w tajnych koncertach poetyckich organizowanych dla młodzie­ży. Od maja 1945 do 1947 był referentem do spraw teatru i literatury w Urzędzie Woj. w Poznaniu; z jego inicjatywy i przy współudziale powstały wów­czas dwie stałe sceny: w Gorzowie Wielkopolskim i Gnieźnie. W drugiej poł. września 1945 reżyse­rował Starego kawalera na rozpoczęcie sez. 1945/46 w T. Miejskim w Kaliszu. W grudniu 1945 został dyr. i kier. artyst. T. Miejskiego im. Korzeniowskie­go w Gorzowie, który inaugurował działalność 5 I 1946 Starym kawalerem (w reżyserii B. i z nim w roli Majora); reżyserował tu m.in. jeszcze Moral­ność pani Dulskiej (grał Dulskiego). W 1946 zor­ganizował objazd t. gorzowskiego w wielu okolicznych miastach (ok. dziewięćdziesiąt przedsta­wień). Chociaż oficjalnie pozostał dyr. w Gorzowie do grudnia 1946, to właściwie kierownictwo teatru od maja t.r. pozostawił żonie. Sam już od 2 II 1946 został kier. artyst. T. Miejskiego w Gnieźnie i otworzył go 1 V 1946 również Starym kawalerem. Teatr ten prowadził do 17 III 1947; tu także or­ganizował objazdy. W sez. 1947/48 był aktorem i reżyserem w T. Ziemi Opolskiej w Opolu, 1948/49 w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu, 1949/50 w T. im. Jaracza w Olsztynie. Od sez. 1950/51 należał stale do zespołu T. Ateneum w Warszawie. W 1952 występował gościnnie w warsz. T. Ludowym w Kąkolu i pszenicy. Jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artyst. obchodził 12 IX 1959; grał Majora (Fantazy) z zespołem gnieźnieńskim na scenie T. im. Osterwy w Gorzowie. Od 1961 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZAS-P. W 1962 przeszedł na emeryturę, lecz w sez. 1962/63 jeszcze w T. Ate­neum dogrywał. .
Był cenionym aktorem o tzw. szlachetnym typie urody -wyrazistej twarzy i pięknych oczach, ob­darzonym ciepłym, barytonowym głosem. Sukcesy odnosił przede wszystkim w czołowych rolach z wielkiego pol. repertuaru romantycznego, a także w młodopolskich dramatach poetyckich. Często w rolach bohaterskich dublował K. Adwentowicza. W późniejszych latach grywał z powodzeniem role charakterystyczne z których umiał wydobyć dyskretny komizm. Najlepsze swe role zagrał we Lwowie. Już przed I wojną świat. na scenie lwow. wyrobił sobie dobrą pozycję i występował m.in. w 1912 jako: Irydion (Irydion) Jan (Wawrzyny), Chło­picki (Warszawianka), Poeta (Wesele), w 1913: Meleager (Meleager), Gustaw-Konrad (Dziady), a po powrocie do Lwowa m.in.: Kordian (Kordian, 1918), Hrabia d`TAntraigues (Sułkowski, 1919). W sez. 1920/21 w Poznaniu grał m.in. Kostryna (Bal­ladyna) i Don Fernanda (Cyd). W l. późniejszych do najważniejszych jego ról należały: Wielki Książę Konstanty (Noc listopadowa, 1923), Doktor Kier­żencew (Myśl, 1924), Hetman i Horsztyński (Hor­sztyński), Naczelnik policji (Róża, 1927), Ksiądz Piotr (Dziady, 1928), Ojciec (Niespodzianka, 1929); ponadto grał m.in. Romea (Romeo i Julia), Zbig­niewa i Wojewodę (Mazepa), Karola Moora (Zbój­cy), Poloniusza (Hamlet), Oswalda (Upiory), Hel­mera (Nora). Po II wojnie świat. z ważnych jego ról należy wymienić z Olsztyna Profesora Okaje­mowa (Maszeńka) i Horacego Giddensa (Lisie gniazdo) – obie postaci b. autentyczne, pełne na­turalności, prostoty i umiaru. W warsz. T. Ateneum grał już tylko drugoplanowe (od 1952 tracił wzrok), niewielkie, lecz wyraziste postaci, m.in. takie, jak: Doktor Mizantropski (Spazmy modne), Lord Major Londynu (Chatterton), Arcybiskup Yorku (Ryszard III) – ostatnia rola. Reżyserował od ok. 1920, najwięcej w czasie swych dyrekcji lwow.; najważ­niejsze insc. we Lwowie to: „Szkoła żon” i „O skibę” (1922), „Noc listopadowa” (1923), Jak wam się po­doba (1924), Uciekła mi przepióreczka (1925), Zaczarowane koło (1926), Horsztyński (1927), Dziady (1928), Niespodzianka (1929). Był zwolennikiem autonomii sztuki reżyserii, „znacznej samodzielności reżysera wobec utworu i jego didaskaliów – zwła­szcza w dążeniu do wypracowania polskiego stylu gry i reżyserii” (K.A. Lewkowski). Po II wojnie świat. reżyserował najwięcej w Gnieźnie, np. Rad­ców pana radcy, Nikt mnie nie zna, Pana Damazego; w Opolu wystawił m.in. Szczęście Frania, w Toruniu –Cyda, Rewizora. Uzdolniony plastycznie, był autorem wielu rysun­ków przedstawiających ludzi teatru – szkiców por­tretowych i karykatur, np. z okresu służby w Le­gionach, wyd. w albumie w 1924 w Krakowie. Wydał też album litografii pt. ” Woyska Polskiego konterfektów gładkich 20 gwoli uciechy…”, Kraków 1915. Pozostawił w rękopisie dwa zbiory wspo­mnień: „Sylwety, karykatury i gawędy teatralne” (w Ossolineum) i „Melpomena w służbie Pallady”. Wspo­mnienia wojenne aktora z lat 1914-20 (własność rodziny) oraz pracę „Kto i co napisał w Polsce dla sceny” (maszynopis w IS PAN).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994