aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog;

Był synem inżyniera kolejowego Bronisława S. i nauczycielki Jadwigi ze Szpetów, mężem aktor­ki Stefanii Czajkowskiej, ojcem scenografa Andrzeja Strachockiego. W 1911 zdał maturę w gimn. W. Gór­skiego w Warszawie. W 1912-13 odbywał studia wokalne w konserwatorium w Berlinie, ale utrata głosu, na skutek porażenia mięśni gardła po prze­bytym dyfterycie, uniemożliwiła mu karierę śpiewaka. Jesienią 1913 został słuchaczem Szkoły Aplikacyj­nej przy WTR; studiował tam trzy miesiące, rów­nocześnie uczęszczał na rytmoplastykę. Od grudnia 1913 występował w epizodach w warsz. T. Letnim i Rozmaitości, a w 1915 w T. Powszechnym na Dynasach, gdzie 8 V 1915 zagrał Don Ariasa (Cyd). W lutym 1914 ożenił się ze Stefanią Czajkowską, polonistką (przez krótki czas była aktorką, potem sekretarzem lit. teatru). Po wybuchu I wojny świat. został ewakuowany z rodziną do Rosji. W grudniu 1915 przybył do Moskwy i od pocz. 1916 wystę­pował w T. Polskim A. Szyfmana, grał Harfiarza (Lilla Weneda) i Rycerza Stanisława (Bolesław Śmiały). Od lipca 1916 do maja 1917 występował w T. Polskim pod dyr. F. Rychłowskiego w Kijo­wie; m.in. zagrał Ojca w Weselu. Od czerwca 1917 do stycznia 1918 był w zespole T. Studya S. Wy­sockiej w Kijowie. Jesienią 1918 wrócił do War­szawy; występował tu parę miesięcy w t. Mozaika. Od grudnia 1918 do końca sez. grał w T. Polskim w Poznaniu. Po powrocie do Warszawy występował w T. Polskim (1919-21) i wg własnej informacji w tym czasie uczęszczał też do szkoły baletowej K. Łobojki. Wiosną 1922 był w t. Maska (tu zaczął reżyserować); latem 1922 w t. Stańczyk. W 1922-24 był w T. Polskim w Poznaniu; w okresie tym wykładał na Wydz. Dram. pozn. Konserwatorium Muzycznego. W 1924-26 należał do zespołu T. im. Bogusławskiego w Warszawie. W 1926-29 był w zespole T. Miejskich we Lwowie. W listopadzie 1929 reżyserował i grał w T. Popularnym i T. Kameralnym B. Gorczyńskiego w Łodzi (z zespo­łem tym występował 20 XI w Kaliszu), w sez. 1929/30 w T. Ateneum w Warszawie. Od 9 VII do 14 VIII 1930 był z zespołem I. Solskiej m.in. w Zaleszczykach, Lwowie, Stanisławowie, Krako­wie, Zakopanem, Bydgoszczy, Toruniu i Gdańsku. W sez. 1930/31 wrócił do Lwowa i w T. Miejskich pozostał do 1937 (wyjąwszy październik 1931, kie­dy występował w warsz. T. Melodram). W sez. 1937/38 grał w T. Narodowym oraz w T. Kame­ralnym w Warszawie. W sez. 1938/39 objął dyrekcję objazdowego T. Wołyńskiego im. Słowackiego z siedzibą w Łucku; równocześnie zawarł umowę z władzami miejskimi Lublina, na mocy której wy­dzierżawił budynek teatru i objął Lublin systematy­cznymi występami, podczas których zespół używał nazwy T. Lubelski im. Słowackiego lub T. Wołyńsko-Lubelski im. Słowackiego. Poziom teatru pod dyr. S. oceniano pozytywnie: „Dobry repertuar, świe­tna reżyseria, opanowanie ról, dobry zespół, piękne dekoracje, wykwintna garderoba” (W. Śliwina). Okres okupacji niem. spędził w Warszawie. Zaj­mował się handlem, był robotnikiem w fabryce zup, kelnerem. Należał do AK, współpracował z jej wy­wiadem. Brał udział w konspiracyjnych koncertach poetyckich, zorganizował Szopkę dla dzieci – tajny t. lalkowy. W 1944 związał się z T. m.st. Warsza­wy; 23 XI t.r. w sali kina „Syrena” odbyła się pierwsza powojenna prem. w Warszawie, grano Maj­stra i czeladnika w reż. S.; 8 V 1945 zagrał swą pierwszą po wojnie rolę Cyryla van Belle (Burmistrz Stylmondu). W teatrze tym (od lipca 1945 pn. T. Powszechny, scena Miejskich T. Dramatycznych) pozostał do końca sez. 1945/46. W sez. 1946/47 występował w T. Polskim w Warszawie. Równo­cześnie, od 2 I 1945 do 30 VII 1947 był dyr. zorganizowanej przez siebie Miejskiej Szkoły Dramatycznej. W sez. 1947/48 objął dyrekcję T. im. Jaracza w Olsztynie, traktując tę placówkę jako rodzaj praktyki teatr, dla swoich uczniów. W 1948 wrócił do Warszawy i w sez. 1948/49 występował w T. Syrena, a w 1949-50 był kier. artyst. Ludo­wego T. Muzycznego; po jego upaństwowieniu pra­cował w przedsiębiorstwie „Film Polski”, szkolił spikerów radiowych, grał dorywczo w T. Narodo­wym. W 1951-55 występował w T. Nowej War­szawy, 1955-57 w T. Młodej Warszawy, od 1957 do końca życia (mimo przejścia w 1962 na rentę specjalną) w T. Narodowym. Miał znakomite warunki fizyczne. „Wysoki wzrost, smukłość sylwetki, twarz o rysach niezbyt regular­nych, ale pełnych wyrazu, o ujmującym uśmiechu i intensywnym spojrzeniu niebieskich wyspiańskich oczu, twarz bardzo polska – predestynowały go do ról romantycznych i bohaterskich; a równo­cześnie instynkt psychologiczny, poczucie ironii i groteski dawały mu klucz do wieloznacznych intelektualnych sztuk współczesnych, stojących niejako na pograniczu dramatu i komedii” (L. Jabłonkówna). Dla rozwoju jego aktorstwa ważny był okres pobytu w T. Studya Wysockiej, gdzie „warunki pracy na maleńkiej scenie” „zmuszały do skromnego i pre­cyzyjnego gestu, panowania nad głosem, unikania taniego efektu na rzecz wewnętrznej prawdy”, tam „dojrzewał jako amant o dużej skali możliwości interpretacyjnych, daleki od szablonu” (S. Mrozińska), grając np. Kirkora (Balladyna) i Rodryga (Cyd); podobnie w Poznaniu, gdzie został szybko ulubieńcem publiczności, np. jako Jack Worthing (Brat marnotrawny), Mazepa (Mazepa), Wiktor (Pan Jowialski), Lord Darlington (Wachlarz lady Windermere). W 1924 rozpoczął ważny okres stałej współpracy z L. Schillerem; dla Schillera był „aktorem nieoce­nionym, spełniającym jego postulaty we wszystkich dziedzinach sztuki scenicznej: w wielkim dramacie romantycznym, w repertuarze neorealistycznym, a także we wszelkiego rodzaju śpiewograch. I do tego równorzędnym partnerem w dyskusjach teore­tycznych, jednym z tych bardzo nielicznych, z któ­rymi mistrz mógł się dogadać na gruncie intelektu­alnym” (L. Jabłonkówna). Z ról w Schillerowskich inscenizacjach wymienić należy takie, jak: Autolikus (Opowieść zimowa, 1924) – „fascynujący swym groteskowym i poetyckim zarazem humorem” (L. Jabłonkówna), Achilles (Achilleis, 1925) – „miał ładne momenty lirycznego zamyślenia, ale za mało w nim było bohaterstwa, za mało szaleńczej odwagi” (T. Kończyc), Nieznajomy (Kniaź Patiomkin, 1925), Bożyszcze (Róża, 1926), Pankracy (Nie-Boska ko­media, 1926), Kordian (1930), Gustaw-Konrad (Dzia­dy, 1932). Postać Liapkina-Tiapkina (Rewizor, 1926) zagrał jako „małomiasteczkowego jakobina” (K. Irzy­kowski), a we współczesnej sztuce Spór o sierżanta Griszę (1931), był Griszą „żałosnym, głęboko wzru­szającym w swej bezradności i opuszczeniu” (L. Jab­łonkówna). Takie natomiast role, jak: Edward (Po­dróż po Warszawie, 1924), Amant stosowny i Al­fons potulny (Bandurka, 1925), Edward (Królowa przedmieścia, 1931), uważano za przykład znako­mitego łączenia aktorstwa, tańca i śpiewu. W t. lwow. grał wiele ważnych ról, takich jak: Czarowic (Róża), Poeta (Wesele), Karol Moor (Zbójcy), Don Rodrygo (Cyd), Geniusz (Wyzwolenie), role tyt. w Hamlecie, Kordianie, Księdzu Marku J. Słowackie­go; w Warszawie: Stefan (Współczesne), Piątek (Człowiek, który był Czwartkiem), Karenin (Anna Karenina); w T. Wołyńskim – Cyrano (Cyrano de Bergerac). Najważniejsze role powojenne to: w Warszawie w T. Polskim: Gdyralski (Szkoła obmo­wy), Apollon (Oresteja); w Olsztynie: Fantazy (Fantazy), Rejent (Zemsta), w warsz. T. Narodowym: Geniusz (Wyzwolenie), Abrezkow (Żywy trup), Kuba z Gorzejowy (Słowo o Jakubie Szeli), Firs (Wiś­niowy sad), Starzec (Kordian), Achilles (Kleopatra CK. Norwida). W 1963 zagrał Przewoźnika (Most), w 1964 Gaunta (Ryszard II); w obu rolach uderzała „niezwykła prostota, zwięzłość i czystość środków wyrazu; owa powściągliwość i pozorna oschłość zewnętrznej ekspresji, pod którą wyczuwa się żar i burzliwość uczuć trzymanych na uwięzi. Poprzez nieliczne, mrukliwe i szorstkie wypowiedzi i po­przez skupione milczenie potrafi wyrazić cały dra­mat prymitywnego, ale wielkodusznego i pełnego godności, starego Przewoźnika; a w „Ryszardzie” mo­nolog umierającego Gaunta był w jego ustach po­zbawiony wszelkich cech retoryki, miał ton wysoki, ton autentycznego tragizmu – ton dziwnie współczesny” (L. Jabłonkówna). Owo wyczucie współczesności łączył z doskonałością warsztatową, z „nieskazitelnością rysunku aktorskiego, wyrazisto­ścią gestu i świetną dykcją, wspaniałym, pełnym głosem” (A. Grodzicki). W 1922 w warsz. t. Maska reżyserował z Schillerem widowisko baletowe Pudło z zabawkami (zapewne był to jego realizatorski debiut). Nawiązana wtedy współpraca trwała potem w T. im. Bogusławskiego i we Lwowie. Był nie tylko aktorem ale i „reży­serem, który jak mało kto inny pasował Schille­rowi do roboty” (J. Szczublewski). Schiller uważał go, obok E. Wiercińskiego i W. Radulskiego, za jednego z „najbardziej utalentowanych i interesują­cych reżyserów młodego pokolenia”, „którzy zazna­czyli wyraźnie swe stanowisko w walce z szablonem i szarzyzną” (cyt. za B. Frankowską). Z okresu tej współpracy wymienić należy: Skalmierzanki (War­szawa, 1924), Złoty płaszcz (Warszawa, 1925), Różę (Lwów, 1927), Człowieka z teką (Lwów, 1931). We Lwowie, za dyr. W. Horzycy przygotował dwa­dzieścia osiem prem., ważniejsze to: Wilki w nocy (1932), Powrót Odysa (1932; otrzymał nagrodę za reż. na konkursie z okazji dwudziestej piątej rocz­nicy śmierci Wyspiańskiego), Cezar i Kleopatra (1933), Cyd (1933), Candida (1934), Panna Maliczewska (1934), Pigmalion (1936), Ciotunia (1937). Uznanie jako reżyser zyskiwał nie tylko wtedy, gdy współpracował z wielkimi inscenizatorami, jak Schil­ler czy Horzyca, chwalono też np. Hamleta (Lwów, 1928), Podhale tańczy i Sprawę Jakubowskiego (1929), Cyrana de Bergerac (1939). Po wojnie reżyserował m.in. Fantazego (1947), Zemstę (1948), Pannę mężatkę (1953) i Warszawiankę (1957, go­ścinnie w Jeleniej Górze). Był reżyserem o łatwym i dobrym kontakcie z aktorami; miał pasję pedag., dbał „o rozwój młodego aktora w każdej roli” (H. Małkowska); kładł nacisk „zarówno na aktorską jak muzyczną i plastyczną stronę” realizacji (S. Mrozińska). Brał udział w audycjach radiowych i przedstawieniach telew. (m.in. grał Dziada w Sę­dziach, Majora w Fantazym, Kardynała w Urzędzie). W filmie debiutował w 1916 w Moskwie (Wiry wg H. Sienkiewicza). Po II wojnie świat., „dzięki swej wyrazistej, bardzo fotogenicznej twarzy, nie­poszlakowanej dykcji i niezwykłej sprężystości ge­stu i postawy, które zachował do końca życia” (L. Jabłonkówna) grał z powodzeniem role chłopów i ludzi starych w kilku filmach pol., oraz w czeskim pt. Romanca na trąbkę. Wypowiadał się również w publicystyce teatralnej. Napisał pamiętnik Aktor­ski życiorys i podręcznik gry aktorskiej (maszyno­pisy obu prac w IS PAN). Był czynnym działaczem ZASP-u. Zaraz po wojnie przez kilka kadencji był członkiem Zarządu Głównego. W 1967 wszedł w skład Kapituły Członków Zasłużonych SPATiF-ZASP.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994