aktor, reżyser, dyrektor teatru;

Właściwie Karol Adwentowicz, pseud. Edwin. Był synem Antoniego A., zarządcy majątku ziemskiego, i Katarzyny z Lorensów, mężem  Anieli A., potem  Janiny Nosarzewskiej potem aktorki Ireny Grywińskiej. W Radomiu uczył się w gimn., z którego został wydalony za posiadanie książek Mickiewicza i Słowackiego. Przez dwa lata kon­tynuował naukę w prywatnej szkole w Radomiu. Na­stępnie pracował w fabryce motorów w Warszawie, ja­ko praktykant na wsi, kolejarz w Radomiu. Debiuto­wał 4 II 1894 w roli Edwina (Odludki i poeta) w zespole amatorskim w Radomiu. Na sez. 1894/95 zaangażował się do zespołu L. Czystogórskiego; tu pod pseud. Ed­win grał i śpiewał, m.in. partię Stolnika (Halka). Potem występował: od jesieni 1895 do maja 1896 w Częstocho­wie w zespole Cz. Janowskiego uczestnicząc w jego wyprawach do innych miast; latem 1896 w warsz. t. ogr. Wodewil; w sez. 1897/98 w t. pozn.; latem 1898 w warsz. t. ogr. Odeon; nadto 6 IX 1898 wystąpił w t. krak. w roli tyt. w sztuce Frycek. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem G. Morskiej i J. Popław­skiego do Rosji i występował w wielu miastach, od Ry­gi po Odessę. W Moskwie podziwiał wówczas grę E. Zacconiego. Latem 1899 występował w warsz. t. ogr. Odeon; w sez. 1899/1900 w t. pozn.; latem 1900 w warsz. t. ogr. Fantazja.

W jesieni 1900 zaangażował się do t. lwow. i pracował tu przez dwanaście sezonów. W tym okresie czynnie uczestniczył w ruchu robotniczym. Wstąpił do PPSD (połączonej później z PPS), w 1903 założył we Lwowie amatorską scenę robotniczą. Nadal wiele podróżował. Uczestniczył w wyprawach t. lwow. do Kijowa (czer­wiec 1905), Wiednia (styczeń i maj 1910) i Paryża (czerwiec 1913). W lutym i marcu 1908 występował goś­cinnie w Krakowie, a od maja w Warszawie, w T. Roz­maitości, potem w T. Małym. Latem 1908 występował z własnym zespołem w Królestwie (m.in. w Lublinie, Kaliszu, Warszawie), w styczniu 1909 grał w Warszawie w zespole F. Kwaśniewskiego, potem w T. Małym, latem 1909 w Galicji w zespole T. Pilarskiego, latem 1910, 1911, 1912 w wielu miastach Galicji. W jesieni 1912 zaangażował się do krak. T. im. Słowackiego i pra­cował tu przez dwa sez., z przerwą od stycznia do marca 1913 (występował wtedy w zespole T. Pilarskiego w wie­lu miastach Galicji). W sierpniu 1914 wstąpił do Legio­nów Polskich; służył w 1 pułku ułanów. Kontuzjowany w upadku z konia, leczył się w Wiedniu. W 1915 w okresie rekonwalescencji występował w tamtejszym T. Polskim, potem w t. Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i wrócił do kraju. W 1915-29 nie miał stałego engagement. Występował wówczas gościnnie w wielu miastach, m.in. w Warsza­wie w T. Letnim (1915), T. Małym (1916, 1917), T. Roz­maitości (1916, 1917, 1923), T. Polskim (1917, 1920, 1921, 1924, 1927, 1928, 1929), T. im. Bogusławskiego (1922, 1926), T. Komedia (1924, 1925), T. Narodowym (1933, 1934); w Krakowie (1919, 1925 – t. Bagatela, 1921, 1922 – T. im. Słowackiego), Lwowie (1921, 1922, 1925 – T. Miejskie, 1927 – T. Mały), Łodzi (1922, 1923, 1928), Lublinie (1923), Wilnie (1923, 1925, 1929), Białymstoku (1924), Bydgoszczy (1924), Katowicach (1924), Poznaniu (1925, 1928, 1929 – T. Nowy). Nadto występował w zespołach wędrownych (np. H. Cudnowskiego – 1922). Niektóre z tych objazdów sam organi­zował: 1916 – po miastach Królestwa (m.in. Łódź), 1917 – po miastach Królestwa, 1918 – Piotrków, Częstochowa, Sosnowiec, Kielce, Łowicz, Kalisz, Włoc­ławek, Płock, Radom, 1919 – Radom, Częstochowa, Płock, Włocławek, Kalisz, Łowicz, Sieradz, Kutno. Wiosną 1920 prowadził zespół plebiscytowy na Powi­ślu i Mazurach. Zespoły objazdowe organizował też: 1921 -w Małopolsce Wschodniej, 1923 -Włocławek, Ciechocinek, 1924 – Zakopane, Radom, Piotrków, Częstochowa, Kutno, Łowicz, Kalisz, Konin, Kielce, Ostrowiec, 1925 – Chełm, Zamość, Hrubieszów, Wło­dzimierz, Sarny, Łuniniec, Łuck, Równe, Pińsk, 1926 – m.in. Częstochowa. W sez. 1929/30 był dyr. T. Miej­skiego w Łodzi. W 1930 występował gościnnie w T. Nowym w Poznaniu, w 1931 w T. Rozmaitości we Lwowie; uczestniczył też w objazdach Reduty. Tegoż roku występował ze swym zespołem w Warszawie w sa­lach T. Qui Pro Quo i T. Ateneum. W 1932 założył w Warszawie T. Kameralny (przedstawienie inaugura­cyjne 28 X) i prowadził go przy współpracy I. Grywińskiej do wybuchu II wojny światowej. Równocześnie w sez. 1933/34 był współdyrektorem T. Ateneum. 26 IV 1934 obchodził trzydziestopięciolecie pracy na scenie T. Narodowego; grał wtedy Wojewodę (Mazepa). W 1934 zagrał jedyny raz w filmie (Przeor Kordecki – Obrońca Częstochowy).

Podczas II wojny świat. pracował w kawiarni aktor­skiej ,,Znachor” w Warszawie. Aresztowany 27 VIII 1942, został osadzony na Pawiaku. Zwolniony z wię­zienia w poł. marca 1943, uczestniczył w konspiracyj­nym życiu artyst., m.in. współpracował z Radą Teatral­ną. Podczas powstania warsz. uczestniczył 15 VIII 1944 w wykonaniu Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego, pod kier. L. Schillera. Po powstaniu przedostał się do Krakowa. Po wyzwoleniu uruchomił wraz z W. Ho­rzycą T. im. Wyspiańskiego w Katowicach (przedsta­wienie inauguracyjne 2 IV 1945) i był jego dyrektorem. Następnie był dyr. T. Powszechnego w Krakowie (sez. 1945/46), kierownikiem artyst. T. im. Jaracza w Olsztynie (jesień 1946). W 1946-48 występował gościn­nie w warsz. T. Studio i w T. Wojska Polskiego w Ło­dzi; tu zdobył nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim za rolę Prospera (Burza). W 1948 po połączeniu PPS i PPR został członkiem PZPR. Od 1 IX 1948 do 31 XII 1950 był dyr. T. Powszechnego w Łodzi. W 1950 ob­chodził w Łodzi i w Warszawie jubileusz pięćdziesięcio­lecia pracy; grał wtedy Prof. Sonnenbrucha (Niemcy). Następnie zaangażował się do T. Polskiego w Warsza­wie i pracował tu do śmierci; w 1954 był z tym t. na występach w ZSRR. W 1955 otrzymał Państw. Nagro­dę Artyst. I stopnia; był członkiem zasłużonym ZASP. 2 III 1957 zagrał ostatnią rolę, Pastora Mandersa (Upiory) w T. Ludowym w Warszawie. Był jednym z najznakomitszych wykonawców współ­czesnego repertuaru wystawianego na przełomie wie­ków. Duży wpływ na jego poglądy estetyczne miało zetknięcie z grą E. Zacconiego („niezapomniane, wstrząsające do głębi wrażenie”). Jego talent rozwinął się w znacznym stopniu dzięki wieloletniej współpracy z T. Pawlikowskim, który skierował jego zainteresowa­nia na właściwe tory. Średniego wzrostu i średniej tu­szy, obdarzony piękną twarzą o regularnych rysach, A. grywał początkowo amantów. Jednak sławę zdobył w rolach, w których mógł wyrazić obawy i udręki swo­jego pokolenia. Jego niespokojna, buntownicza natura znalazła tu ujście dla własnych przeżyć. ,,Wyraz rozpa­czy, nieszczęścia, zgrozy był jego najnaturalniejszą mo­wą” – napisał A. Grzymała-Siedlecki, wspominając jego słynne role z początku stulecia. Charakterystyczny styl dramatów modernistycznych miał w nim idealnego interpretatora. A. doskonale się czuł w ,,nerwowym niejako postrzępieniu konturów psychologicznych”, posiadał ,,dar przyrodzony nadawania koloru niedo­mówieniom, sugestywnego zawieszania głosu, subtel­ności w operowaniu kunsztem milczenia” (A. Grzyma­ła-Siedlecki). Poczynając od 1903 grał główne role w trzynastu dramatach H. Ibsena, największe wrażenie osiągając w 1907 w roli Oswalda (Upiory). Publiczność pol. zaskoczyły zastosowane wtedy środki ekspresji: ,,boleśnie zaciśnięte usta, niepewne ruchy, błędny chwi­lami wzrok” (Z. Żygulski), to znów ,,piana na ustach, nerwowo wyrzucana kaskada słów gorączkowych”, przechodzących w ostatniej scenie w niezrozumiały beł­kot (S. Dąbrowski). Zachęcony powodzeniem tej roli, A. zwrócił się do twórczości A. Strindberga i w 1908 zagrał Rotmistrza (Ojciec). Sukces, jaki osiągnął wów­czas na występach gościnnych, w Krakowie i w War­szawie, przeszedł wszelkie oczekiwania. Rotmistrz, wg J. Lorentowicza, nie miał w jego ujęciu cech odrażają­cych. Był „psychopatą posiadającym jasne widzenie rzeczy i wskutek tej jasności cierpiącym nadludzko”; sugestywność kreacji okazała się dzięki temu tak duża, że stale zdarzały się na widowni omdlenia i „histerycz­ne, spazmatyczne wstrząsy”. Jednocześnie A. zasłynął swymi rolami w pol. sztukach współczesnych, m.in. S. Przybyszewskiego, jak np. Mlicki (Dla szczęścia), Przecławski (Złote runo); także w sztukach T. Rittnera, szczególnie w roli Doktora (W małym domku). Jego porywająca gra przełamywała uprzedzenia widowni do nowego repertuaru – wg Grzymały-Siedleckiego „zwy­cięsko się przyczynił do zżycia się widza z moderniz­mem”.

Drugą specjalnością A. były role bohaterskie w pol. repertuarze romantycznym, a także w dramatach poe­tyckich okresu Młodej Polski. Miał ich wiele. Wystę­pował w ośmiu sztukach Słowackiego, m.in. w tyt. ro­lach w Mazepie, Księdzu Marku i Kordianie, w póź­niejszych latach ceniony jako Wojewoda w Mazepie i w tyt. roli w Horsztyńskim. W tym repertuarze budził powszechny podziw swą niezrównaną techniką recy­tacji. „Potrafił operować ogromną, nieprzerwaną frazą o świetnych tempach oraz dzielić okres na oddzielne cząstki wypowiedzi, dając każdej z nich doskonałą zwartość, w języku fachowym zwaną zamknięciem” (H. Szletyński). Najwyższe osiągnięcia w tej dziedzinie miał w trzech przedstawieniach wyreżyserowanych przez L. Schillera: jako Czarowic (Róża), Hr. Henryk (Nie-boska komedia) i Lucyfer (Samuel Zborowski J. Sło­wackiego).

Trzecią domeną A. były role szekspirowskie. Ogółem grał ich dziesięć, w tej liczbie Hamleta (od 1907). Była to jedna z najoryginalniejszych pol. interpretacji tej ro­li. W jego ujęciu Hamlet nie miał w sobie nic z neu­rastenika, „pełen ognia i życia”, tylko chwilami wpa­dał w zwątpienie i rozpacz (J. Leszczyński); „pod ma­ską gorzkiej i kłującej ironii drgał skupioną, ledwie hamowaną namiętnością” (Boy). Innego rodzaju, bar­dzo harmonijna i pełna zadumy była zagrana pod ko­niec życia rola Prospera w Burzy. Zgodnie z życzeniem inscenizatora, L. Schillera, A. ucharakteryzował się wówczas na Szekspira.

W jego działalności dyrektorskiej wyróżnia się sez. 1929/30. Wspólnie z L. Schillerem, którego zaprosił do współpracy, A. stworzył wówczas w Łodzi aktualny t. polityczny narażając się na ataki kół prawicowych. T. Kameralny w Warszawie zasłużył się za jego dyr. wy­stawiając nowe pol. sztuki, m.in. A. Słonimskiego, J. Zawieyskiego; największe powodzenie miały tam jed­nak przedstawienia, w których A. występował w swych dawnych rolach.

Pośmiertnie opublikowano jego „Wspominki” (Warsza­wa 1960).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

 aktor, reżyser, dyr. teatru;

Właściwie Piotr Paweł Hryniewicz. Był synem Wincentego i Bronisławy z Donejów. Bratem aktora Stanisława Orlika, ojcem aktorki i tancerki Reny H. i aktorki Marii Winkler. Uczęszczał do gimn. w Warszawie. W 1895-96 był uczniem W. Rapackiego i W. Szyma­nowskiego w Klasie Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym. 30 V 1896 debiutował w prologu Wyprawa na Olimp w warsz. t. ogr. Wodewil. W 1896 występował w zespole M. Rejterowicza w Radomiu, w 1897 u M. Członkowskiego w Petersburgu, w sez. 1897/98 w T. Polskim w Poznaniu. 9 VII 1898 debiu­tował w WTR w roli Józefa (Bzy kwitną) i od sierpnia został zaangażowany na stałe do zespołu dramatu. Na scenie warsz. grał do końca I wojny światowej. W 1919 występował gościnnie w T. Dramatycznym w Warszawie. W 1920-23 był wicedyrektorem i reżyserem T. Narodowego w Toruniu. Reżyserował tam m.in. Śluby panieńskie, Pana Geldhaba, Obronę Częstochowy. 7 XII 1921 obchodził w Toruniu jubileusz dwudziestopięciolecia pracy grając rolę Kordeckiego (Obrona Częstochowy). W sez. 1923/24 był kierowni­kiem artyst. t. w Grudziądzu. W 1924 brał udział w ob­jeździe zorganizowanym przez K. Adwentowicza, w 1924-1926 występował w warsz. T. Odrodzonym (przez pewien czas był także jego kierownikiem artyst.). Od 1927 do końca życia występował w T. Miejskich w Warszawie, głównie w T. Narodowym, niekiedy w T. Letnim i T. Wielkim, a dorywczo także w T. Polskim. Wysoki i szczupły, wg W. Rapackiego odznaczał się poprawną dykcją i uzdolnieniem do ról charaktery­stycznych amantów. Ceniony był też jako rezoner w sztukach kostiumowych. Największy sukces odniósł grając Natana („Sędziowie”). Inne ważniejsze role: Zbig­niew (Mazepa), Horacy (Hamlet), Wysocki (Noc listo­padowa), Ksiądz Piotr (Dziady), Stockman (Wróg ludu), Doktór (W małym domku), Radost (Śluby pa­nieńskie). Ożeniony był z córką Władysława Krogulskiego, Heleną.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Wiktor Arnoldt (Polski teatr współczesny, próba syntezy, M. Orlicz) www.polona2.pl

aktor:

Był synem Gustawa Arnoldta i Wiktorii z Magierskich, mężem aktorki Julii Sokolicz-Arnoldtowej. Ukończył gimnazjum w Warszawie, następnie pracował pod kierownictwem Jędrzeja Cierniaka w Związku Teatrów i Chórów Ludowych. W 1923–24 wchodził w skład Instytutu Reduty i występował niekiedy w przedstawie­niach teatru Reduta; m.in. grał rolę Maścibrzucha (Pasto­rałka). Po zdaniu egzaminu aktorskiego ZASP został zaangażowany na sezon 1924/25 do Teatru Miejskiego w To­runiu. W 1926 występował sporadycznie w Teatrze im. Bo­gusławskiego i w Teatrze Polskim w Warszawie, w sezonie 1928/29 grał w Teatrze Polskim w Wilnie, potem znów bez stałego engagement występował w Warszawie w teatrze Ja­skółka (sezon 1929/30), w Operetce Warszawskiej, teatrze Mignon, teatrze Ateneum (1930), w przedstawieniach orga­nizowanych przez Karola Adwentowicza w teatrze Ateneum (1931), w Teatrze im. Żeromskiego (1932). W 1932–35 wy­stępował w Teatrze Polskim w Katowicach, w sezonie 1935/36 w Teatrach Miejskich we Lwowie, 1937–39 w Teatrach Miejskich w Łodzi. Grał m.in. takie role jak: Hilary (Róża), Grzywacz (Dzieje grzechu), Petkow (Żołnierz i bohater), Ojciec chrzestny (Nie-boska komedia), Striełkow (Tam­ten). W 1939 brał udział w obronie Warszawy, potem należał do ruchu oporu (pseud. Zadora). Podczas po­wstania warsz. został wywieziony do obozu w Stutthofie.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.

Mieczysław Nawrocki (Almanach Teatru Bydgoskiego)

aktor, reżyser.

Był synem Jana i Marii N., mężem Marii Zahorskiej. Skończył Szkołę Aplikacyjną w Warszawie. Debiutował w roku 1913 w Kijowie i występował tam w sezonie 1913/14, potem na południu Rosji, w sez. 1915/16 w Warszawie (T. Rozmaitości, T. Ludowy, T. Nowoczesny i T. Polski), w sez. 1916/17 w Łodzi, w sez. 1917/18 w Warszawie (jako aktor i reżyser w T. Praskim), w 1919 w objaz­dowym zespole K. Adwentowicza, w 1919-23 w Wil­nie (był także reżyserem), w 1921 reżyserował w t. żołnierskim w Słonimiu, w sez. 1923/24 należał do zespołu t. w Bydgoszczy, w sez. 1925/26 występo­wał w Płocku, a następnie w Warszawie: w 1928 w T. Czerwony As i w T. Praskim, od kwietnia do lipca 1929 w T. Polskim, w sez. 1929/30 w T. Ateneum. Na sez. 1930/31 przeniósł się do Łucka, na sez. 1931/32 do Częstochowy, potem uczestniczył w różnych dorywczych i objazdowych imprezach teatr., m.in. w 1938 wy­stąpił w T. Misterium w Warszawie. Po II wojnie świat. (w 1945-48) był naczelnikiem Wydziału Kultury Powia­towej Rady Narodowej w Pruszkowie; od 1948 do koń­ca życia występował w T. Dramatycznych we Wrocła­wiu. Grał zwykle role charakterystyczne, m.in. Łuka­sza (Na dnie), Wernyhorę (Wesele), Króla (Mazepa), Rejenta (Zemsta), Łatkę (Dożywocie). Ustalenie kolej­nych miejsc pracy N., szczególnie w pierwszym okresie jego występów, jest trudne, ponieważ równocześnie wy­stępowało trzech aktorów o tym samym nazwisku, a dwaj z nich mieli nawet to samo imię – Mieczysław.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Wiktoria Arciszewska (N.A.C)

aktorka;

Właściwie Wiktoria Arciszewska. Była córką por­tiera Hotelu Polskiego w Warszawie, Juliana A. i Anieli z Szymańskich. Po ukończeniu pensji w Warszawie by­ła w 1896-98 chórzystką WTR. Potem uczyła się gry scenicznej u R. Żelazowskiego. W 1899-1901 występo­wała w zespole E. Majdrowicza, m.in. w Kaliszu i Lub­linie, w 1903 F. Felińskiego w Sosnowcu, w lecie 1905 w krak. T. Ludowym, w 1906 u F. Kwaśniewskiego w Warszawie, w 1907 u J. Myszkowskiego i w krak. T. Ludowym, w sez. 1907/08 najpierw w Kaliszu w ze­spole J. Zielińskiego, a potem w t. pozn.; z zespołem pozn. wyjechała też w objazd w lecie 1908. Jesienią 1908 należała do zespołu F. Fraczkowskiego, w 1909-11 występowała u T. Pilarskiego, w 1915-16 w zespole D. Baranowskiego m.in. w Tarnowie, w sez. 1919/ 1920 w T. Polskim w Cieszynie, 1920/21 w T. Narodo­wym w Toruniu, 1921/22 w T. Narodowym w Pozna­niu, w lecie 1922 w Krynicy, w sez. 1922/23 w T. Miej­skim w Lublinie, w 1923 w Grodnie, w sez. 1926/27 w Sosnowcu, 1927/28 w T. Miejskim w Grodnie, w 1928 w T. Nowości w Warszawie, wiosną 1929 w T. Ludo­wym, w sez. 1929/30 w T. Miejskim w Lublinie, w lecie 1931 w przedstawieniach organizowanych przez K. Ad­wentowicza w T. Ateneum w Warszawie, w sez. 1931/32 i 1935/37 w Sosnowcu (tu 14 III 1936 obchodziła jubi­leusz trzydziestolecia pracy), 1937-39 w Częstochowie. Okres wojny spędziła w Wolbromiu. W sez. 1946/47 występowała w T. Zagłębia w Sosnowcu, a od jesieni 1947 w T. im. Mickiewicza w Częstochowie. Tam też 13 X 1951 obchodziła jubileusz pięćdziesięciolecia pra­cy grając rolę Orgonowej (Damy i huzary). W 1952 ustąpiła ze sceny ze względu na zły stan zdrowia. Obdarzona dobrymi warunkami zewnętrznymi, su­mienna w pracy grała początkowo role amantek i bo­haterek, potem charakterystyczne. Role: Aza (Chata za wsią J.K. Galasiewicza i Z. Mellerowej), Herodiada (Uczta Herodiady), Balladyna i Wdowa (Balladyna), Elżbieta (Maria Stuart F. Schillera), Dulska (Moral­ność pani Dulskiej), Babunia (Ładna historia).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Zofia Dobrzańska (Świat nr 40-48, 1919)

aktorka;

Właściwie  Zofia, Maria, z Księżyków, Książyków, 2°v. Fritsche, pseud. Z. Mariewska. Była córką Franciszka i Ksawery Księżyków, żoną  Juliana D., potem  Ludwika Fritschego. W 1901-1905 pod pseud. Zofia Mariewska występowała w T. Polskim w Pozna­niu. 14 II 1906 w Poznaniu wyszła za mąż za aktora Juliana Dobrzańskiego; w pracy scen. używała odtąd jego nazwiska, łącząc je z imieniem Maria lub Zofia (najczęściej). W sez. 1906/07 występowała w t. wil., potem od 1907 do 1914 i w 1916-19 w T. Miejskim we Lwowie (w 1913 z t. lwow. w Paryżu; w maju 1914 krótko w T. Polskim w Warszawie; od września 1917 z zespołem T. Nowoczesnego w różnych miastach w Galicji), następnie w Krakowie: w 1919-21 w T. im. Słowackiego, w sez. 1921/22 w T. Bagatela, potem w Warszawie: w sez. 1922/23 w T. Komedia a w lipcu 1923 w T. Polskim, w sez. 1924/25 znów w T. Bagatela w Krakowie. Następnie do 1931 (z przerwą 1926-28) występowała w T. Miejskich we Lwowie (najczęściej w T. Małym). W listopadzie 1932 grała w warsz. T. Kameralnym. Przed II wojną świat. poślubiła aktora Ludwika Fritsche. Po zakończeniu wojny występowała m.in. w T. Miejskim w Częstochowie (sez. 1945/46), w T. Polskim w Warszawie (czerwiec 1946 i sez. 1946/47) i wT. Małym w Szczecinie (sez. 1947/48). Ceniona przez T. Pawlikowskiego, uważana była za świetną „charakterystyczną amantkę” (K. Adwento­wicz). „Na scenę wnosiła pogodę, huczne rozbawienie. Niewiele innych aktorek tak się umiało śmiać, jak się śmiała Dobrzańska” (A. Grzymała-Siedlecki). Spośród jej ról wymienić należy: Puka (Sen nocy letniej), Nastkę (Na dnie), Hesię (Moralność pani Dulskiej), Zuzannę (Wesele Figara), Pannę Młodą i Marynę (Wesele), Chochlika (Balladyna), Dorynę (Świętoszek), Marię (Wieczór Trzech Króli), Pulcherię (Dom otwart”), Kamilę (Żołnierz królowej Madagaskaru), Pawłową (Marcowy kawaler), Hanię (Głupi Jakub), Elizę (Pygmalion), Anitrę (Peer Gynt), Heliogabala (Irydion), z okresu po II wojnie świat.: Matkę (Obcym wstęp wzbroniony), Profesor Annę (Matura). Szczególne po­wodzenie zyskała grając w 1946 rolę Doroty (Grube ryby) w T. Polskim w Warszawie. Ostatnie lata życia spędziła w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Izabela Kalitowicz (Świat, nr 51, 1918)

aktorka;

Właściwie Izabela Malwina Kalitowicz, zamężna de Laurans. Była córką inżyniera kolejowego Franciszka i Malwiny Kalitowiczów,  matką artysty malarza Michała K., używającego pseud. Michel Kali. Gimnazjum ukończyła w Moskwie i tam rozpoczęła studia w szkole aktorskiej przy T. Artystycznym, nast. została zaangażowana do pro­wadzonego przez W. Meyerholda Studia. W 1905 przyjechała do Polski i w 1906 rozpoczęła występy w T. Polskim w Łodzi. W lecie 1906 przeniosła się z zespołem M. Gawalewicza do Warszawy i do 1908 grała w T. Małym w Filharmonii, m.in. takie role, jak: Hanka (Chłopi), Nina (Czajka), Anna (Samotni), Oliwia (Wieczór Trzech Króli), Magda (Gniazdo rodzinne). Na sez. 1908/09 została zaan­gażowana do WTR, grała m.in. Ewę (Śnieg), Jewdochę (Sędziowie). Następnie na kilka lat porzuciła scenę. W 1913 występowała w Płocku. Lata I woj­ny świat. spędziła w Rosji, angażując się tam do pol. zespołów w Moskwie i Piotrogrodzie, a w 1919 do Młodego T. Polskiego w Kijowie. W 1920 występowała na koncertach w Warszawie, w 1921 z zespołem pn. Artyści Warszawscy w Ka­liszu, w sez. 1921/22 w T. Polskim i T. Powszech­nym w Wilnie i grała tu np. Jeanne (Alzacja), Idalię (Wierna kochanka), Podstolinę (Zemsta), Panią Rollison (Dziady). W 1922-24 należała do zespołu T. Polskiego w Katowicach, w lecie i grudniu 1924 do zespołu objazdowego K. Adwentowicza, w sez. 1924/25 występowała w T. Po­pularnym w Łodzi, latem 1925 w zespole objazdowym K. Junoszy- Stępowskiego, w 1926 grała Matkę (Balladyna) w T. Rybałt pod kier. S. Wysockiej, w sez. 1926/27 była w warsz. T. Odro­dzonym, w 1928 brała udział w przedstawieniu Golema przygotowanym w Warszawie przez A. Marka oraz A. Pronaszkę i S. Syrkusa, występo­wała w zespole objazdowym M. Kamińskiej, m.in. w Kaliszu, w 1929-32 w warsz. T. Domu Żoł­nierza, w 1930 w objeździe pod kier. I. Solskiej (sierpień, Sopot), w 1932 prawdopodobnie w T. na Kredytowej, w 1932-33 w T. Studio im. Żeromskiego, w 1933 w objeździe pod kier. I. Sol­skiej grała m.in. Marię Łanową (Dom kobiet), w 1934-35 w T. Comoedia, w sez. 1936/37 w Sto­łecznym T. Powszechnym. Okres II wojny świat. spędziła w Warszawie. Na sez. 1945/46 zaangażo­wała się do T. Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie. Następnie wyjechała na stałe do Francji. Obdarzona była b. dobrymi warunkami zewnętrz­nymi, postawna, o regularnych rysach; jak pisał T. Byrski: „Kobieta bardzo kulturalna, inteligentna i dobra aktorka. Imponowała odwagą społeczną”. W pierwszym okresie kariery artyst. należała do wyróżniających się aktorek i często grała role pier­wszoplanowe, najczęściej w repertuarze współcz., później (od poł. l. dwudziestych) nie była związana dłużej z żadnym stałym zespołem, występowała naj­częściej na scenach drugorzędnych i prowincjonal­nych oraz w zespołach objazdowych.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

Marian Bogusławski (Tęcza nr 6, 1938)

aktor, reżyser;

Właściwie Jacek Marian Bogusławski. Był synem Saturnina i Józefy z Kurzypińskich. Ukończył Klasę Dramatyczną przy Warsz. Tow. Muzycznym. Debiutował w marcu 1908 w objazdowym zespole K. Kamińskiego. Od czerwca tego roku występował w Warszawie w T. Bagatela, a we wrześniu został zaan­gażowany na sez. 1908/09 do objazdowego zespołu K. Adwentowicza. W 1910 i 1912 występował w Kaliszu, w pocz. 1911 w Wilnie, potem w Warszawie: w lecie 1911 w T. Artystycznym, a w 1912 w T. Zjednoczonym. W 1912-14 był aktorem i sekretarzem T. Polskiego w Kijowie; w 1913 grał tam Męża (Ich czworo). W 1914-1917 występował w T. Polskim w Warszawie; grał m.in. Regimentarza (Ksiądz Marek), Arlekina (Laleczka z saskiej porcelany). W sez. 1917/18 występował w T. Praskim w Warszawie, w sez. 1918/19 w T. Miejskim w Łodzi, w sierpniu 1920 w T. Bagatela w Warszawie, a w sez. 1920/21 jako aktor i reżyser pracował w T. Na­rodowym w Toruniu. W 1922-28 występował w T. Pol­skim w Poznaniu, w sez. 1928/29 w T. Polskim w Ka­towicach, w sez. 1929/30 w T. Ateneum w Warszawie, w sez. 1930/31 w T. Miejskim w Lublinie (był tu dyr. administracyjnym), w sez. 1931/32 w T. Polskim i w T. Małym w Warszawie, a w sez. 1932/33 grał i reżysero­wał w T. Miejskim w Bydgoszczy. Od jesieni 1933 do 1939 występował w T. Polskim w Poznaniu; 6 V 1938 obchodził tu jubileusz trzydziestolecia pracy artyst. grając Siewskiego w Uśmiechu losu. W okresie mię­dzywojennym grał z powodzeniem role charaktery­styczne, jak np. Dyndalski (Zemsta), Orgon (Dożywo­cie), Argan (Chory z urojenia), Altum (Turandot), Kap­ral (Dziady), Stary Wiarus (Warszawianka), Wernyhora (Wesele). Podczas okupacji w 1943 występował w jawnym T. Komedia w Warszawie. Od sierpnia 1946 do maja 1947 jako aktor i reżyser pracował w T. im. Ja­racza w Olsztynie; reżyserował tam m.in. Warszawiankę, Ich czworo, Damy i huzary, Pana Beneta, Pana Da­mazego. W sez. 1947/48 należał do zespołu Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie, w 1948-51 grał i reżyserował (m.in. Żabusię, Powrót posła, Starego kawa­lera) w T. Dolnośląskim w Jeleniej Górze; następnie aż do śmierci występował w Państw. T. Dramatycznych we Wrocławiu. Najlepsze role B. z okresu powojennego: Prezydent von Walter (Intryga i miłość), Ślimak (Placówka), Meisels (Próba sił), Sartorius (Szczygli zau­łek), Crofts (Profesja pani Warren).

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Bolesław Rosiński (Ilustracja nr 15, 1927)

aktor, reżyser, dyrektor teatru;

Właściwe Bolesław Raszyński. Był synem Andrzeja Raszyńskiego, szewca, i Marianny z Konstancińskich (Kostacińskich). Ukończył cztery lata szkoły powszechnej i został terminatorem u grawera. Dalej uczył się sam i w placówkach oświatowych Pol. Macierzy Szkolnej. Nawiązał wtedy kontakt z t. amat., a także z T. Popularnym przy ul. Mokotow­skiej kierowanym przez F. Kwaśniewskiego, gdzie przepisywał role i statystował. Pierwszy okres jego działalności jest na ogół mylnie datowany. W sty­czniu 1908 wstąpił do Szkoły Aplikacyjnej i ukoń­czył niecałe dwa semestry, w grudniu t.r. reżyse­rował w teatrze przy ul. Mokotowskiej amat. przed­stawienie Kacpra Karlińskiego. Następnie wyjechał (zapewne w styczniu 1909) do Sosnowca, gdzie zaangażował się do zespołu E. Majdrowicza; de­biutował tam rolą Pierwszego delegata (Przywódca). Natomiast podawana przez R. data debiutu 25 I 1908 jest niemożliwa; być może było to w styczniu 1909. Wiosną 1909 z grupą aktorów zespołu Majdrowicza pod kier. B. Skąpskiego wyjechał z Sos­nowca do Kielc, gdzie jako „t. literacki” dali parę przedstawień. Następnie R. powrócił do Warszawy i od pocz. sez. letniego zaangażował się do T. Małego. Wiosną 1910 pojechał na Wołyń i wy­stępował m.in. w Łucku, Równem, Dubnie z ze­społem T. Pola, który po miesiącu połączył się z zespołem J. Pawłowskiego i objeżdżał Kresy Wschodnie, a także gościł w Kijowie. W sez. 1910/11 R. grał w różnych zespołach objazdowych w Królestwie Polskim, m.in. u W. Nynkowskiego w Radomiu. Latem 1911 był zapewne w warsz. T. Artystycznym pod kier. B. Leśmiana, w sez. 1911/12 w T. Komedii w Płocku kierowanym przez A. Sikorskiego i W. Rakowieckiego, jesienią 1912 w zespole Cz. Janowskiego w Lublinie. W sez. 1912/13 grał w T. Miniatur w Warszawie (dyrekcja C. Danielewskiego), w sez. 1913/14 w t. płockim, w 1914 w kabarecie Bi-Ba-Bo w Łodzi, w paź­dzierniku 1915 w T. Polskim w Warszawie. W 1916 brał udział w objazdach K. Adwentowicza: w marcu m.in. w Radomiu, jesienią w Łowiczu, Lublinie, Płocku, Kaliszu; występował też w ze­spole objazdowym J. Górnickiego, w sez. 1916/17 był w T. Nowoczesnym E. Gasińskiego w War­szawie, potem znów w zespole objazdowym K. Adwentowicza (luty-marzec 1917: Kalisz, Płock, Częstochowa), w sez. 1917/18 w zespole S. Szczu­ki w Kielcach. Od jesieni 1918 zaangażował się do T. Polskiego w Poznaniu i pozostał tam do końca sez. 1927/28 (w październiku 1919 wziął udział w wyjeździe zespołu K. Adwentowicza do Piotrkowa). W sez. 1928/29 współorganizował ob­jazd po Wielkopolsce T. Placówka Żywego Słowa pod kier. T. Byrskiego, a w sez. 1929/30 grał i reżyserował w T. Wielkim we Lwowie. Następnie wrócił do Poznania i przez kilka lat zajmował się dziennikarstwem (pisywał w „Walce Ludu”) i pracą społeczną (odczyty w TUR i działalność w Związ­ku Wolnomyślicieli). Opiekował się też młodzie­żowymi zespołami amatorskimi. W sez. 1936/37 był w T. Nowym, w 1936-38 wraz z malarzem W. Roguskim prowadził t. lalek pn. Kuku. W tym czasie (do wybuchu wojny) prowadził T. Peryfe­ryjny. Okres okupacji niem. spędził w Warszawie i w Busku. Po wojnie, na sez. 1945/46 zaangażował się do T. Polskiego w Poznaniu, ale wkrótce roz­począł pracę jako instruktor do spraw kultury w Komitecie Woj. PPR. Na scenę wrócił w 1947; pocz. grał w T. Nowym, nast., z przerwami, do 1956 w T. Polskim w Poznaniu. W sez. 1948/49 został dyr. filii pozn. T. Polskiego w Gorzowie Wielkopolskim (działała jeden sezon). Po jej za­mknięciu pozostał w Gorzowie i w sez. 1949/50 prowadził dwa zespoły amat.: T. Młodego Widza i T. Kameralny przy Tow. Przyjaciół Żołnierza. Od 1956, do przejścia na emeryturę w 1969, wy­stępował w T. Dramatycznych w Szczecinie. Czte­rokrotnie obchodził jubileusze: czterdziestolecia pracy – 23 III 1950 w Gorzowie Wielkopolskim (Mąż i MandragoraIch czworo), pięćdziesięciopięciolecia – 17 XII 1960 w T. Współczesnym w Szczecinie (Dyndalski – Zemsta), sześćdziesięciolecia – 23 XI 1965 w T. Polskim w Szczecinie (Stary Żyd – Incydent w Vichy) oraz sześćdziesięciopięciolecia w 1971. Od wczesnej młodości grał role charakterystyczne takie, jak: Daum (Panna Maliczewska), Łuka (Na dnie), Pastor (Upiory), Starzec i Diabeł (Kordian), Chmara (Mazepa), Dziad leśny (Zaczarowane koło), Rabin (Ksiądz Marek), Dziad (Wesele), Ozryk i Poloniusz (Hamlet), Jan (Śluby panieńskie), Pierczychin (Mieszczanie), Dulski (Moralność pani Dulskiej), Grześ (Damy i huzary), Księżyna (Bolesław Śmiały), Egeusz (Sen nocy letniej), Belzebub (Igra­szki z diabłem), Boratyński (Barbara Radziwiłłów­na), Sanocki (Zawisza Czarny). Z. Ordyńska pisała o nim: „Aktor starej daty, z piękną dykcją, niestrudzony w pracy. Obdarzony dobrymi warunkami, już samą swoją sylwetką, na­wet w małych rolach, jak np. Stary Aktor w „Wy­zwoleniu”, czy Stary Żyd w „Incydencie w Vichy” wysuwa się na pierwszy plan. Znakomity Guślarz w „Dziadach”.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

aktor;

Właściwie Jan Michał  Hajduga. Debiutował w T. Polskim w Wilnie w sez. 1924/25, a w sez. 1926/27 należał tam do ze­społu T. Reduta. Na sez. 1927/28 przeniósł się do Poznania, gdzie wraz z grupą redutowców zaangażował się do T. Nowego; w 1928-30 występował w Łodzi w T. Kameralnym i T. Miejskim (w czerwcu 1930 z zespołem łódz. K. Adwentowicza występował w sali Capitol w Warszawie), od października 1931 do stycz­nia 1932 w Warszawie (T. Melodram), w 1932 we Lwowie (T. Miejskie), w 1932-39 stale w Warszawie (1932-34 T. Ateneum, 1934-36 teatry TKKT, m.in. T. Polski i T. Narodowy, od 1936 -T. Narodowy). Posiadał charakterystyczne warunki zewnętrzne (niski wzrost, chrapliwy głos). Upamiętnił się jako intere­sujący wykonawca wielu ról w komediach i drama­tach, np.: Dziad (Wesele), Smugoń (Uciekła mi przepióreczka), Tauber (Papierowy kochanek), Kultiapkin (Tamten), Telembecki (Wielki człowiek do małych interesów), Spodek (Sen nocy letniej), Cowdy (Rywale), Pięściarz (Kapitan z Koepenick), Hipolit Matwiejewicz (Dwanaście krzeseł).
o.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973